علم کردند بسیارند، ازجمله: شیخ منتجب الدین، تاج الدین ابوتراب علی بن عبداللّه، 5 محمد بن شهرآشوب مازندرانی، 6 شیخ راشد بن ابراهیم بحرانی، پدر خواجه نصیرالدین طوسی، برهان الدین محمد قزوینی، عبداللّه بن جعفر دوریستی، محمد نیشابوری7 و محمد بن علی ناصر کوفی ادیب8 فضل اللّه راوندی در مدرسه مجدیّه کاشان به تدریس و تربیت شاگردان می پرداخت و برای مردم موعظه و سخنرانی می نمود؛ چنانکه ابوعبداللّه محمد بن محمد شافعی ( عماد کاتب ) خود این دوره را درک و از محضرش کسب علم نموده است. 9 عبدالجلیل قزوینی که معاصر وی بوده است، راوندی را به علم و زهد می ستاید. 10 سمعانی که دو روز در کاشان اقامت و با ایشان هم دیدار و ملاقات کرده بود می گوید: « در بالای درب منزل ایشان، با گچ این آیه نوشته شده بود: « انّما یریداللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا ». همچنین سمعانی از ضبط احادیث و قطعات شعری از ایشان خبر می دهد. 11 فضل اللّه علامه زمان خویش، جامع کمالات نسبی و حسبی، استاد علمای عصر خویش، 12 شاعر و ادیب و متبحر در علوم، 13 مفسر و از فقهای شیعه، 14 دارای خطی خوش و واعظی قوی و با ذهنی سیال بود؛ به طوری که فی البداهه شعر می گفت. 15 ابن اسفندیار در کتابش ایشان را جزو فقهای بزرگ آل محمد صلی الله علیه و آله و سادات عراق و عجم بیان می دارد. 16 متأسفانه جز دیوان شعر ایشان و ادعیة السّر که در کتاب بلد الامین کفعمی آمده، 17 اثری دیگر چاپ نشده است. سیدجلال الدین ارموی مصحح دیوان، در مقدمه آن علت تألیف را پاسخگویی به اشکال های قزوینی در کتاب مثالب النواصب فی نقض فضائح الروافض ( النقض ) بیان می کند. این اثر فضل اللّه اهمیت بسیاری در مطالب تاریخی و رجالی دارد؛ به ویژه اطلاعات خوبی درباره کاشان قدیم می دهد. مجموع ابیات دیوان 1915 بیت می باشد که نصف محتویات دیوان در مدح یکی از خاندان های بزرگ شیعه است. 18 در یکی از قصاید 105 بیتی، هجوم سپاهیان سلجوق پسر محمد پسر ملکشاه در سال 532ه به راوند و غارت آنجا را شرح می دهد. گویا این بلای خانمانسوز، اثر عمیقی در روحیه او به جای گذاشته است که چگونگی آن از قصیده ای که برای فرزندش کمال الدین احمد نوشته، به دست می آید. 19 از او فرزندان صاحب نامی باقی ماندند. 20 درباره تاریخ وفات ایشان در منابع قدما و معاصرانش اشاره ای نشده است؛ ولی متأخران، برخی سال 57021 و دسته ای 56022 را ذکر کرده اند. فضل اللّه راوندی در مزاری معروف به « پنجه شاه » کاشان نزدیک مسجد جامع قدیم دفن شد. 23 منتجب الدین که برخی از آثار او را مطالعه کرده و نزد وی فراگرفته بود چنین می شمرد: ضوءالشهاب فی شرح الشهاب، شرحی بر کتاب شهاب الاخبار محمد بن سلامة قضاعی در باب کلمات حکمت نبوی است، مقاربة ( مقارنة ) الطیة الی مقارنة النیه، الاربعین ( سنة الاربعین فی سنة الاربعین )، الحماسة ذات الحواشی، نظم العروض للقلب المروض ( الممروض )، الموجز الکافی فی علم العروض و القوافی، الکافی فی التفسیر، منتجب الدین بخشی از این کتاب را نزد خود مؤلف آموخته است، ترجمة العلوی لطب الرضوی علیه السلام، 24 در شرح رسالة الذهبیه و معروف به طب الرضا، 25 ادعیه السر، النوادر، 26 حاشیة غرر و دُرر سید مرتضی، قصص الانبیاء، 27 دیوان شعر، المشیخه، شامل بیش از بیست اجازه نامه نقل روایت، 28 رمل یبرین، نثر اللئالی لفخر المعالی که کلمات قصار رسول خدا صلی الله علیه و آله را در آن گرد آورده بود، 29 شرح نهج البلاغه، فضل اللّه راوندی در بغداد نسخه ای از نهج البلاغه به خط سید رضی یافت و از آن نسخه برداری کرد که در سال 511ه به پایان رسید؛ سپس به مطالعه، مقابله، تدریس، تعلیق، شرح و تفسیر آن پرداخت که شاید نخستین شرح نهج البلاغه باشد. در سال های 723 و 1132ه از روی این شرح نسخه برداری شده است، قنوت موالینا الائمة المعصومین علیهم السلام، المدائح المجدیه، المناجاة الالهیات ( مناجاة مولانا امیرالمؤمنین علیه السلام )، الحاشیة علی أمالی المرتضی، خبر مولانا القائم علیه السلام. 30

پی نوشت ها

[1] ـ فهرست منتجب الدین 54. 2 ـ الانساب 6 / 51. 3 ـ الدرجات الرفیعه 506. 4 ـ روضات الجنات 5 / 365. 5 ـ فهرست منتجب الدین 115 و 144. 6 ـ مناقب آل ابی طالب 1 / 32. 7 ـ روضات الجنات 5 / 365. 8 ـ مجمع الآداب فی معجم الالقاب 1 / 566. 9 ـ اعیان الشیعه 8 / 408. 10 ـ النقض 198. 1
[1] ـ الانساب 10 / 297. 12 ـ فهرست منتجب الدین 143. 13 ـ معجم المؤلفین 8 / 75. 14 ـ ایضاح المکنون 1 / 305. 15 ـ مفاخر اسلام 3 / 451. 16 ـ تاریخ طبرستان 119. 17 ـ بلد الامین 65. 18 ـ مقدمه دیوان شعر راوندی 215. 19 ـ مفاخر اسلام 3 / 451. 20 ـ الفوائد الرضویه 354؛ فهرست منتجب الدین 180. 2
[1] ـ اعیان الشیعه 8 / 408؛ معجم المؤلفین 8 / 75. 22 ـ الاعلام 5 / 152؛ مفاخر الاسلام 3 / 451. 23 ـ لباب الالقاب 64. 24 ـ فهرست منتجب الدین 144. 25 ـ الذریعه 4 / 118. 26 ـ معجم المؤلفین 8 / 75. 27 ـ ریحانة الادب 4 / 9. 28 ـ الاعلام 5 / 152. 29 ـ الذریعه 24 / 54. 30 ـ النوادر ( راوندی ) 27 ـ 33 ( مقدمه ).