مبارک ـ حدادمبارک ـ حداد (509 ـ 596ه )

ابوجعفر مبارک بن مبارک بن احمد بن زُریق حداد واسطی.

در سال 509ه، احتمالاً در واسط عراق زاده شد. پدرش ابوالفتح از عالمان، حافظان و قاریان بنام آن زمانه به شمار می رفت. 1 هر دو در نام، لقب، نسبت و ویژگی هایی چون قاری و امام جماعت یکی بودند؛ به همین دلیل برخی همانند حاجی خلیفه به اشتباه کنیه پدر ( ابوالفتح ) را برای پسر ( ابوجعفر ) به کار برده و کتاب خیرة را به پدر نسبت داده اند؛ 2 درحالی که این کتاب از آن پسر است. 3 ابوجعفر در دیار خود به صدق و دینداری شهرت داشت و از عالمان بزرگ آن عصر محسوب می شد. 4 وی امام جماعت مسجد جامع شهر واسط بود و بیشترین عمرش را در این شهر گذراند. 5 برابر گزارش های موجود، دو بار به شهر بغداد سفر کرد: یکی در 23 سالگی و در سال 532ه، دیگری در سال 588ه که 79 سال از عمرش می گذشت. 6 بارزترین ویژگی این دانشمند مسلمان، آشنایی با دانش قرائت قرآن بود. ذهبی به نقل از ابن نجار، ابوجعفر را از قاریان بزرگی برشمرده که دانش قرائت را به خوبی می دانسته، کلمات و حروف را به نیکی جاری می کرده، صدایی زُلال و زیبا داشته و عصاره دانشمندان و بزرگان این عرصه بوده است. 7 مبارک بن مبارک، علم قرائت قرآن را از پدرش و افرادی چون ابومحمد سبط الخیاط، حسن بن ابراهیم فارقی، نصر بن محمد بن مُخلد، ابوعبداللّه جلابی، مبارک بن نغوبا، ابوطالب بن یوسف و ابن الحصین آموخت. واسطی علاوه بر قرائت، به دانش حدیث نیز توجه داشت و به ترویج آن می پرداخت. 8 شاگردان بسیاری را نیز در این عرصه پروراند: ابن بطریق در دو کتاب العمده و خصائص وحی المبین از ابوجعفر مقری خبر نقل کرده است، 9 ابن اثیر نویسنده کتاب اسد الغابه، 10 ابن دُبیثی نویسنده و تاریخ نگار که خبر و حدیث بسیار از استادش نقل کرده و قرائت هایش را نیز بر او خوانده است. 11 تنها اثری که به او نسبت داده اند، اثری در زمینه دانش قرائت قرآن با عنوان الخیرة فی القرائات العشر بوده است. 12 حداد در هفدهم رمضان سال 596ه در شهر واسط درگذشت. 13

پی نوشت ها

[1] ـ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 324؛ تاریخ الاسلام 38 / 131. 2 ـ کشف الظنون 1 / 728. 3 ـ غایة النهایه 2 / 41. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 327 و 328. 5 ـ العمده 21؛ اسد الغابه 3 / 32 و 5 / 375. 6 ـ تاریخ الاسلام 42 / 270. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 327 و 328. 8 ـ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 342؛ تاریخ الاسلام 42 / 270. 9 ـ العمده 21؛ خصائص وحی المبین 58. 10 ـ اسد الغابه 3 / 40 و 6 / 3453. 1
[1] ـ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 342. 12 ـ غایة النهایه 2 / 41. 13 ـ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 342.

دیگر منابع: هدیة العارفین 2 / 2؛ نجوم الزاهره 6 / 146؛ شذرات الذهب 5 / 328؛ معجم المؤلفین 8 / 170.

علی محمدی یدکللّه

مبارک ـ شَهرزوری

مبارک ـ شَهرزوری (462 ـ 550ه )

ابوالکرم مبارک بن حسن بن احمد بن علی شَهرزوری بغدادی.

از دانشمندان قرن ششم هجری که در ربیع الثانی سال 462 زاده شد. وی از ناحیه شَهرزور بود، اما در بغداد می زیست؛ ازاین رو به شَهرزوری بغدادی شهرت یافت. از گزارش های موجود برمی آید مبارک بن حسن همه عمر خود را در بغداد گذراند. شهرزوری دینداری شایسته، دانشمندی فاضل و ادیبی نیک روش بود که از دانش قرائت قرآن و تجوید بهره فراوان داشت و شیخ القرای دوره و دیار خود به شمار می رفت. همه گزارش های موجود از او به « مقری » یاد کرده اند. ابوالکرم افزون بر اینکه اختلاف قرائات قرآن را به خوبی می دانست، در اختلاف روایات نیز تبحر داشت. احادیث بسیاری را از استادان خود شنیده، به خط خود آنها را نوشته و دارای چندین اصل روایی بود. 1 بعضی روایت هایی که وی نقل کرده، در فضیلت اهل بیت علیهم السلامو بیشتر آنها درباره برتری حضرت علی علیه السلام است. 2 وی در حدیث و قرائت علاوه بر شاگردی پدر، از استادانی چون ابوالمعالی دباس، 3 عبدالمهیمن بن حسینی، علی بن منصور بن عبدالملک، 4 رزق اللّه تمیمی بغدادی، احمد بن مبارک و ابونصر احمد بن علی هاشمی بهره گرفت و شاگردان بسیاری را در این زمینه تربیت کرد، از جمله: سمعانی صاحب کتاب الانساب که در بغداد از ابوالکرم علم آموخت. 5 ابن عساکر در سراسر این اثر بزرگ خود روایت های بسیاری از استادش مبارک بن حسن گزارش کرده است. محمد بن عبداللّه بن احمد معروف به رشیدی از آخرین شاگردان ابوالکرم بود که قرائت های خود را بر استادش عرضه کرد. 6 شهرزوری پس از 88 سال، سرانجام در 22 ذی الحجه سال 550ه از دنیا رفت و در گورستان باب حرب بغداد دفن شد. 7 این عالم دینی افزون بر روایت های فراوان، دو اثر در زمینه دانش قرائت قرآن بر جای نهاد: