المصباح الزاهر فی القرائات العشرة البواهر؛ الذخائر فی القرائات. 8

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 3 / 474؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 289. 2 ـ شرح احقاق الحق 4 / 323، 5 / 474، 6 / 548، 7 / 154 و 8 / 784؛ نفحات الازهار 10 / 165، 19 / 90 و 199 / 428. 3 ـ الوافی بالوفیات 13 / 279. 4 ـ ذیل تاریخ بغداد 1 / 108. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 289. 6 ـ تاریخ اسلام 44 / 422. 7 ـ الانساب 3 / 474؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 289. 8 ـ هدیة العارفین 2 / 2.

دیگر منابع: کنز العمال 14 / 15؛ تهذیب الکمال 26 / 94؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1292؛ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد222؛ کشف الظنون 1 / 822؛ معجم المؤلفین 8 / 171؛ الاعلام 5 / 269؛ مستدرکات اعیان الشیعه 3 / 160؛ موسوعة طبقات الفقها 6 / 309؛ الفضائل العددیة 54؛ تطهیر الفؤاد 18؛ تغلیق التعلیق 3 / 284.

علی محمدی یدکللّه

مبارک ـ ظفری

مبارک ـ ظفری (495 یا 490 ـ 543ه )

ابوبکر مبارک بن کامل بن حسین بغدادی ظفری.

از عالمان حنفی مذهب سده ششم هجری که در دوازدهم ذی الحجه سال 495ه1 یا 490ه2 در محله ظفریه بغداد به دنیا آمد. پدرش خَفّاف لقب داشت؛ احتمالاً به پیشه کفاشی مشغول بوده است. برخی، این لقب را درباره خود مبارک نیز به کار برده اند. 3 او از کودکی آموختن حدیث را آغاز کرد4 و پیوسته در پی شنیدن و جمع آوری و نگهداری احادیث بود و به گفته ذهبی، عمرش را در جستجوی آن گذراند. هرگاه محدثی به بغداد می آمد، نزد او می رفت و از او حدیث می شنید. تلاش وی در طلب حدیث، موجب شد تا لقب « محدث » و « مفید » عراق را بگیرد. 5 « مفید » به کسی می گفتند که با نقل حدیث از مشایخ، به مردم فایده برساند. 6 مبارک نیز با گزارش احادیث فراوانی که از استادان خود شنیده بود، جویندگان دانش حدیث و مردمان بسیاری را بهره می رسانید. 7 ابن جوزی، معاصر مبارک بن کامل معتقد بود: گرچه وی از جماعت بسیار و در هر جا و از هر کسی حدیث می شنید، دقت و تحقیق کمی در نقل شنیده های خود داشته و از افراد عالی و دانی نقل می کرد. 8 به باور ابن جوزی، مبارک در برابر احادیث فراوانی که گزارش می داد، بها می گرفت؛ زیرا فردی فقیر و نادار بود که بسیار ازدواج کرده و فرزندان فراوان داشت. 9 ذهبی با نگاهی میانه تر، بر آن است که او راستگو، اما دارای فهم اندک بود. 10 مبارک به فراگیری دانش قرائت قرآن نیز اهتمام می ورزید. او خواندن قرآن را به قرائت های گوناگون می دانست و با حافظان قرآن نیز همنشین بود. 11 او همچنین از ادیبان زمانه خود به شمار می آمد. 12 نوشتن و خواندن را به خوبی می دانست و تندخوان و تندنویس بود. هر چه از استادان خود می آموخت، می نگاشت. با دست خط خود احادیث و نسخه های بسیاری را نگارش کرد. وی استادان فراوان دیده و می شناخت و نزد بسیاری، به ویژه در دانش حدیث درس آموخت. به گفته ابن جوزی « اگر کسی بگوید مبارک از سه هزار استاد حدیث شنیده است، نباید آن را رد کرد ». این میزان شاگردی او در محضر مشایخ، باعث شده بود برای شناخت مشایخ حدیث، شنیده ها و اجازه های آنان به مبارک بن کامل مراجعه شود. 13 ابوالقاسم بن بیان، ابوعلی بن نبهان، ابوالغنائم نرسی، علی بن فتحان شهرزوری، ابوطالب بن یوسف، ابن الحصین، 14 و احمد بن هبه اللّه فرضی15 از مشایخ اویند. سمعانی، همعصر و همدرس او بود و آن دو با یکدیگر دادوستد علمی داشته و از هم حدیث می شنیدند. 16 اگرچه مبارک ظفری در حدود نیم قرن زندگی علمی خود استادان بسیاری را دید، از میزان شاگردان وی گزارشی دیده نشد. برخی برآنند شاگردان و کسانی که از مبارک حدیث شنیده اند، از بزرگان و قدما بوده اند. 17 ذهبی نیز به نقل از ابن نجار، « یوسف » و « لامعه »، پسر و دختر مبارک و ابومحمد غرّاد را از کسانی شمرده است که از وی درس آموخته و نوشته ها و گفته های او را گزارش کرده اند. 18 ظفری، پسرش یوسف را ـ که بعدها در شمار فقیهان مدرسه نظامیه بغداد درآمد ـ از کودکی حدیث بسیار آموخت. همچنین برای برادرزاده اش ابومظفر ضیاء بن صالح بن کامل الخفاف از گروهی استادان اجازه روایت گرفت. 19 آثار وی عبارت اند از: سلوة الأحزان، گفته اند این اثر را در سیصد جزء گردآوری کرد، معجم الشیوخ، این اثر در بردارنده استادان مبارک است؛ نسیم الروح. 20 ظفری در نوزدهم یا 27 جمادالاول سال 543ه درگذشت و در قبرستان شونیزیه بغداد به خاک سپرده شد. 21

پی نوشت ها

[1] ـ ذیل علی طبقات الحنابله 3 / 214. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 299. 3 ـ تاریخ الاسلام 34 / 167. 4 ـ المنتظم 18 / 70. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 299. 6 ـ الانساب 5 / 357. 7 ـ ذیل علی طبقات الحنابله 3 / 214. 8 ـ المنتظم 18 / 70. 9 ـ مرآة الجنان 3 / 214. 10 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 299. 1
[1] ـ ذیل علی طبقات الحنابله 3 / 214. 12 ـ هدیة العارفین 2 / 2. 13 ـ المنتظم 18 / 70. 14 ـ همان؛ ذیل علی طبقات الحنابله 3 / 214.