طرائق الحقائق 2 / 281، 331، 571 و 587؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ایران 444؛ فرهنگ سخنوران 277؛ مجالس المؤمنین 2 / 77؛ اعیان الشیعه 9 / 58؛ تاریخ ادبیات ایران ( بان ریپکا و ...) 356؛ تاریخ ادبیات ایران ( ادوارد براون ) 21 و 284؛ تذکرة مرآة الخیال 27؛ مجمل فصیحی 2 / 166 و 214؛ تذکرة الشعراء 85، 86 و 105.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

مجلّی ـ ارسوفی

مجلّی ـ ارسوفی (م 550ه )

ابوالمعالی محلّی بن جُمیع بن فجاقرشی مخزومی أرسوفی مصری.

اصل او از أرسوف شهری در کنار دریای شام1 و از فقیهان بزرگ در مذهب شافعی بود که در مصر سکنا گزید. از استادان او سلطان بن ابراهیم بن مسلم مقدسی و از شاگردان وی عراقی بن محمد بن عراق ( م617ه ) را می توان نام برد. 2 در سال 547ه به دستور سلطان مصر عادل بن سلاّر، متصدی امر قضاوت در مصر گشت؛ ولی پس از دو سال به دلیل تغییر دولت عزل شد و درنهایت، در ذی القعده سال 550 در همانجا دار فانی را وداع گفت و در محلی به نام « القرافة الصغری » دفن گردید. 3 آثار وی عبارت اند از: الذخائر فی فروع الشافعیه، به گفته أسنوی این کتاب فروعات فقهی بسیاری دارد، ولی به دلیل ترتیب غیرمرسوم آن، استخراج مسائل از آن به سختی صورت می گیرد، افزون بر آنکه اشتباهاتی نیز در آن صورت گرفته است؛ ادب القضاء ( ادب القاضی علی مذهب الشافعی ) که آن را العمده نامیده است؛ الجهر بالبسمله، در اثبات جهر به بسم اللّه الرحمن الرحیم؛ کتابی در جواز اقتدای برخی از مخالفان به برخی دیگر در فروع؛ 4 کتابی در مسئله سریجیه؛ 5 الکلام علی مسأله الدّور؛ 6 معجم الشیوخ. 7

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 1 / 151. 2 ـ طبقات الشافعیه ( ابن شهبه ) 1 / 321. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 325؛ وفیات الاعیان 4 / 154. 4 ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 1 / 247. 5 ـ طبقات الشافعیه ( ابن شهبه ) 1 / 321. 6 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 277. 7 ـ هدیة العارفین 2 / 4.

دیگر منابع: البدایة و النهایه 12 / 233؛ شذرات الذهب 4 / 157؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 291؛ معجم المؤلفین 8 / 178؛ کشف الظنون 1 / 47 و 822؛ حسن المحاضره 1 / 342؛ العبر 3 / 13؛ تاریخ الاسلام 37 / 413؛ طبقات الشافعیه ( ابن هدایه اللّه ) 206؛ مرآة الجنان 3 / 227.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

مجیرالدین ـ بیلقانیمجیرالدین ـ بیلقانی (م 586ه )

از دیار بیلقان، شهری نزدیک شروان و از نواحی ارّان بود و از مادری حبشی نژاد در آنجا به دنیا آمد. تخلص شاعری وی که ظاهرا برگرفته از لقب یا اسم او بوده است، در اشعار وی « مجیر » است و معاصرانش نیز او را با همین عنوان یاد کرده اند. 1 مجیرالدین در کودکی به شیروان رفته و به خدمت افضل الدین خاقانی درآمد و بدین دلیل از مریدان خاص او به شمار آمد تا آنجا که خاقانی او را تحت تربیت ویژه خود گرفت و حتی به عنوان فرزندی تلقی کرد. این نزدیکی و مصاحبت، مجیرالدین را بر آن داشت قصایدی در مدح خاقانی بگوید. وی به یکی از نزدیکان خاقانی دل باخته شد که خوشایند خاقانی نبود؛ ازاین رو میان آن دو جدایی افتاد و سبب بیماری مجیر از درد فراق گردید؛ اما او پس از مدتی شفا یافته و از آن دیار دل کند و به تبریز بازگشت. 2 او در آنجا به دربارهای اتابکان آذربایجان، یعنی شمس الدین ایلدگز و نصرت الدین جهان پهلوان محمد بن ایلدگز و قزل ارسلان عثمان بن ایلدگز اختصاص داشت و علاوه بر آنان مدایحی درباره رکن الدین ارسلان پسر طغرل سلجوقی و سیف الدین ارسلان که گویا صاحب دربند بوده است، در دیوان او دیده می شود. 3 دولتشاه سمرقندی نوشته است مجیر در خدمت ایلدگز تقرب و نیابت داشت؛ ولی مورد حسد شاعران قرار گرفت و او را برای تحصیل وجوه از دیوان اتابکی به اصفهان فرستادند و در آنجا با شاعران درافتاد و اصفهان را هجو کرد. 4 از شاعران آن سامان نیز شرف الدین شفروه و جمال الدین اصفهانی او را به باد هجو گرفتند و آزار دادند5 و چون مجیر بار دیگر از جانب قزل ارسلان به عنوان نماینده تام الاختیار مأمور اصفهان شد، جمال الدین از بیم او متواری شد و پس از اطمینان، ملاقات کرد و عذر خواست. 6 برخی این داستان را تا قتل مجیر در اصفهان رسانده و گفته اند چون مجیر به تعصب اهل اصفهان به قتل رسید، مردم آن شهر صدهزار دینار به خونبهای او دادند. 7 عوفی گفته است مجیر وقتی از خدمت قزل ارسلان تخلف نمود، قزل ارسلان اثیر اخسیکتی و جمال اشهری از شاعران آن دیار را طلب کرد و ایشان را کانون توجه و منظور خود گردانید، مجیر نیز قطعه ای دراین باره نزد قزل ارسلان فرستاد. 8 مجیر بیلقانی در عصر خود در شاعری منتهای شهرت را داشته و کامل ترین