یعقوب بن سلیمان اسفراینی ( م 498ه ) متولی کتابخانه نظامیه بغداد شد تا اینکه برخی از دشمنان نزد خلیفه المستظهر باللّه عباسی ( م512ه ) درباره اینکه او خلیفه را هجو و خلفای فاطمی مصر را مدح کرده است، بدگویی کردند؛ ازاین رو بر جان خود ترسید و از بغداد به سوی همدان فرار کرد. گفته شده است وی برای رفع اتهام، لقب اموی و معاوی را برای خود برگزید. وی درنهایت در اصفهان در سال 507ه به مرگ ناگهانی از دنیا رفت. 7 تألیفات ابوالمظفر ابیوردی عبارت اند از:

تاریخ ابیورد و نَسا، تَعِلَّة المشتاق الی ساکنی العراق، تَعِلَّة المقرور فی وصف البرد و النیران و همدان، الدّرة الثمینه، طبقات العلوم ( العلم ) فی کل فن، قَبْسة العَجْلانْ فی نسب آل ابی سفیان، صَهْلَةُ القارح رد بر کتاب سَقط الزند مَعرّی، کوکب المتأمّل [ در مورد اقسام و اصناف اسب ها ]، کتاب بزرگی در انساب، ما اختلف و أسْلَف فی انساب العرب، المختلفْ و المؤتِلف فی مشتبه اسماء الرجال، نُهْزَة الحافظ ( نزهة الحفاظ )، المجتبی من المجتنی فی رجالِ کتاب ابی عبدالرحمان النسائی فی السنن المأثوره و شرح غریبه. به گفته یاقوت وی همچنین در لغت صاحب تصنیفاتی است که مثل آن نوشته نشده است، 8 ترجمة السِلَفی فی اخبار جاحظ، زاد الرفاق فی المحاضرات و دیوان شعر از دیگر آثار اوست. 9 این دیوان چاپ شده است و چند قسم دارد ازجمله: النجدیات ( شامل هزار بیت )، العراقیات، الوجدیات و .... 10 ابیوردی همچنین قصیده ای در رثای امام حسین علیه السلامسروده است. 11

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 17 / 234 ـ 236. 2 ـ الذریعه 4 / 211. 3 ـ معجم الادباء 17 / 235 ـ 236. 4 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 8
[1] ـ 84. 5 ـ معجم الادباء 17 / 237. 6 ـ الذریعه 4 / 211. 7 ـ معجم الادباء 17 / 234 ـ 237. 8 ـ معجم الادباء 243 ـ 244. 9 ـ هدیة العارفین 2 / 81. 10 ـ وفیات الاعیان 4 / 445. 1
[1] ـ معجم الادباء 17 / 235.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 8 / 500؛ الوافی بالوفیات 2 / 91؛ مرآة الجنان 3 / 149؛ النجوم الزاهرة 5 / 206؛ البدایة و النهایه 12 / 176؛ شذرات الذهب 4 / 18؛ تاریخ الاسلام 35 / 182؛ بغیة الوعاة 1 / 40؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 21؛ المختصر فی اخبار البشر 2 / 227؛ کشف الظنون 1 / 281، 398، 774 و 2 / 945، 1637، 1930 و 1942؛ الاعلام 5 / 316؛ أمل الآمل 2 / 242؛ اعیان الشیعه 9 / 103؛ روضات الجنات 8 / 21؛ مصفی المقال 389؛ معجم المؤلفین 8 / 314.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ اخسیکثی (م522ه )

ابوالوفاء محمد بن محمد بن قاسم اخسیکثی فرغانی معروف به ابن ابی المناقب.

منسوب به اخسکیث یا اخسکیت، از روستاهای نواحی فرغانه در ماوراءالنهر می باشد. 1 بر پایه گزارش ابوسعد سمعانی، ابوالوفاء از پیشگامان و صاحب نظران علم لغت و ادبیات عرب به شمار می رفت و دستی باز در تاریخ و مبانی آن داشت. وی به همراه برادرش ابورشاد احمد که وی نیز فردی ادیب، شاعر و لغتدان بود، در درس ابوالقاسم محمود بن محمد صوفی از مشایخ برجسته مرو شرکت کرده و از وی بهره بسیار برده اند. سمعانی خود نیز بارها او را ملاقات کرده است. 2 صفدی به نقل از سلفی، وی را فردی صالح، متدین و باوقار دانسته و می نویسد: او در شعر نیز ید طولایی داشت و بیشتر اشعارش در باب حکمت و عرفان بود. 3 یاقوت حموی پاره ای از سروده هایش را ذکر کرده است. 4 ابوالوفاء در ذی الحجه سال 522ه در مرو از دنیا رفت5 و آثاری از خود بر جای گذاشت که عبارت اند از: التاریخ که به تاریخ ابی الوفاء الاخسیکثی شهرت دارد؛ 6 اختیار الکبر من الثیّب، گزیده ای از اشعار ابوالحسن بن ابی الطیب باخرزی ( م467ه ) است7 که ظاهرا به شرح و تفسیر آن اشعار پرداخته است.

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 1 / 121. 2 ـ الانساب 1 / 95. 3 ـ الوافی بالوفیات 1 / 148. 4 ـ معجم الادباء 19 / 44. 5 ـ معجم البلدان 1 / 121. 6 ـ کشف الظنون 1 / 281. 7 ـ الذریعه 1 / 364.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 1 / 233؛ هدیة العارفین 2 / 85؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 34؛ ایضاح المکنون 1 / 212.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ ادریسی

محمد ـ ادریسی (493 ـ 560ه )

ابوعبداللّه محمد بن محمد بن عبداللّه بن ادریس علوی حسنی شریف ادریسی.

از بزرگ ترین جغرافیدانان و نقشه نگاران مسلمان در قرون وسطا، جهانگرد، پزشک، ادیب، شاعر و از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام. 1 در سال 493ه در سبته از شهرهای مراکش متولد شد. پدر و مادر او اندلسی بودند؛ ازاین رو او را با خود به قرطبه، از شهرهای اندلس بردند و او در آنجا نشوونما یافت. وی در قرطبه