مشغول تحصیل گردید. بعد از مدتی به منظور تکمیل تحصیلات خود به شهرها و مناطق گوناگون بسیاری سفر کرد تا اینکه با کوله باری از علم و دانش، به ویژه در باب جغرافیا وارد صقلیه ( جزیره سیسیل ) شد. 2 او از ذوقی سرشار و طبعی لطیف بهره مند بود. 3 گفته می شود پادشاه صقلیه، روجر دوم ( روگروس ) که از فرهنگ وتمدن مسلمانان به شگفت آمده بود، او را به سوی خود فرا خواند و از وی خواست تا جهان نمایی برای او بسازد. وی با نقره ( معادل 400 هزار درهم ) جهان نما یاکره زمینی برای پادشاه ساخت که مشتمل بر نصف النهارها، خطوط شهرها و طول و عرض جغرافیایی قسمت های گوناگون زمین بود. ساخت این کره در آن زمان، پادشاه را بسیار به اعجاب و شگفتی واداشت؛ ازاین رو او را بسیار مورد اکرام و احترام قرار داد و از او خواست در صقلیه اقامت گزیند و حقوق ماهیانه ای نیز برای وی قرار داد. افزون بر این پادشاه صقلیه از وی خواستار تحقیق میدانی در زمینه اخبار شهرها شد؛ ازاین رو با بودجه ای که روجر معین کرد افراد دانشمند و زیرکی به سوی شمال و جنوب و شرق و غرب عالم اعزام شدند تا آنچه را در اقلیم های مختلف از نزدیک می بینند به تصویر کشیده و برای شریف ادریسی بیاورند. از آن پس هرگاه یکی از آنها شکل و تصویر جغرافیایی یا تاریخی را برای وی می آورد آن را ثبت می کرد تا اینکه سرانجام کتاب باارزش نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق جغرافیة الادریسی نوشته و تکمیل شد. 4 این کتاب علاوه بر بحث درباره بلاد و ممالک گوناگون، از گیاهان موجود در آن مناطق نیز بحث می کند. 5 کتاب مذکور بهترین کتابی است که مسلمانان در وصف بلاد اروپا به ویژه ایتالیا نوشتند و بعد از این، هر کس از مسلمانان در تاریخ و جغرافیای غرب کتابی به نگارش درآورد، از این منبع استفاده کرده است. 6 همچنین کتاب مذکور در سال 1593م در روم به لاتین ترجمه و منتشر شد. در سال 1863 نیز به فرانسوی و سپس به زبان های دیگر اروپایی ترجمه شد7 و خلاصه هایی از آن نیز به عربی چاپ شده است. 8 آثار دیگر او عبارت اند از: الادویة المفرده، 9 الجامع لصفات اشتات النبات ( خطی )، أنس المهج و روض الفرج، روض الأنس و نزهة النفس معروف به الممالک و المسالک. 10 این کتاب مفصل تر از نزهة المشتاق بوده و مؤلف آن را به نام ویلیام، پادشاه سیسیل تألیف کرده است. 11 مختصری از آن در کتابخانه حکیم اوغلو علی پاشا در آستانه موجود است، 12 خریطة العالم13 و دیوان شعر، صفدی برخی از اشعار او را نقل کرده است. 14 شریف ادریسی در سال 560ه در سبته15 یا صقلیه درگذشت. 16

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 1 / 163. 2 ـ المجّددون فی الاسلام 229. 3 ـ الوافی بالوفیات 1 / 163. 4ـ الوافی بالوفیات 14 / 106. 5 ـ ریحانة الادب 3 / 213. 6 ـ المجددون فی الاسلام 230. 7 ـ ریحانة الادب 3 / 213. 8 ـ الاعلام 7 / 24. 9 ـ عیون الانباء 501. 10 ـ الاعلام 7 / 24. 1
[1] ـ دایرة المعارف فارسی ( مصاحب ) 1 / 73. 12 ـ الاعلام 7 / 24. 13 ـ المرجع فی الحضارة العربیة الاسلامیه 277. 14 ـ الوافی بالوفیات 1 / 164. 15 ـ الاعلام 7 / 24. 16 ـ ریحانة الادب 3 / 213.

دیگر منابع: هدیة العارفین 2 / 94؛ کشف الظنون 2 / 1947؛ معجم المؤلفین 11 / 236؛ معجم المطبوعات العربیه و المعربه 1 / 414؛ الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس 1 / 416، 448 و 2 / 985، 1076، 1351 و 1398.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ ارسابندی

محمد ـ ارسابندی (م 512ه )

ابوبکر فخرالدین محمد بن حسین بن محمد ارسابندی.

درباره تاریخ ولادت وی اطلاعی در منابع یافت نشد. وی یکی از رجال بزرگ ارسابند ( یکی از روستاهای نزدیک مرو ) و منسوب بدانجا می باشد. 1 او را فقیه حنفی مذهب، 2 محدث، بخشنده، خوش اخلاق و متواضع گفته اند. ابوبکر از استادانی چون علاءالدین مروزی و ابوزید دبوسی ( م430ه ) بهره ها برد و به تربیت شاگردانی مانند عبدالرحمان بن محمد بن امیرویه کرمانی، 3 محمد بن حسین سرفقانی ازهری، سعد بن حسین السنفی4 صایغی و محمد بن عبداللّه بن مسعود طیبی گرگانی5 پرداخت و به ریاست مذهب حنفی نایل6 و قضاوت مرو به او واگذار شد. او در ربیع الاول سال 512ه درگذشت و در مقبره حصین دفن شد. 7 فرد دیگری نیز همنام وی در سال 980ه می زیسته است که با ابوبکر تشابه اسمی دارد. 8 آثاری که از وی بر جای مانده، عبارت اند از: الاصول فی الفقه، شرح الجامع الکبیر للشیبانی، که درباره فروع دین است، مختصر تقویم الادله9 و تقویم الادله تألیف ابوزید عبداللّه بن عمر دبوسی بخاری است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 1 / 151. 2 ـ معجم المؤلفین 9 / 252 ـ 258. 3 ـ الانساب 5 / 57. 4 ـ الانساب 1 / 112. 5 ـ الانساب 4 / 95.