اشعری پرداخت تا اینکه مجددا اختلافات بروز نمود و او را از بغداد به وطنش نیشابور فرستادند3 و سرانجام در راه بازگشت به نیشابور، در بسطام و در سال 538ه درگذشت و در کنار قبر ابویزید بسطامی به خاک سپرده شد. 4 کتاب های کشف الاسرار، بیان القلب و بثّ السّر اثر او می باشد. 5

پی نوشت ها

[1] ـ المنتظم 18 / 35. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 139. 3 ـ المنتظم 18 / 35. 4 ـ الکامل فی التاریخ 11 / 96. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 139.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 4 / 323؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 359؛ مرآة الجنان 3 / 205؛ العبر 2 / 454؛ کشف الظنون 1 / 220؛ شذرات الذهب 4 / 118؛ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 170؛ طبقات الشافعیة ( اسنوی ) 1 / 62؛ هدیة العارفین 2 / 88؛ معجم المؤلفین 11 / 129.

محمود هیئتی

محمد ـ اسماعیلی

محمد ـ اسماعیلی (م584ه )

محمد بن طاهر بن ابراهیم اسماعیلی حارثی.

درباره وی اطلاعات چندانی در دست نیست. به نوشته زرکلی وی از داعیان فرقه اسماعیلیه در قرن ششم هجری بود و آثاری در این زمینه دارد که از آن جمله است: الانوار اللطیفه در عقاید اسماعیلیه. 1 آقابزرگ نیز می نویسد: وی دارای کتابی به نام مجموع التربیه بوده که نیمه اول آن به نام معرفة الطهارة و الصلاة بر جای مانده است. 2 او در مورد دیگری به نقل از برخی می نویسد: برخی گمان کرده اند کتاب لمع الانوار و نبذ الاسرار که در موضوع اثبات فضیلت برای خاندان اسماعیلیه است، از آنِ محمد بن طاهر اسماعیلی است. 3 وفات وی در هفتم شوال 584ه نوشته شده است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 6 / 172. 2 ـ الذریعه 21 / 258. 3 ـ الذریعه 18 / 348. 4 ـ الاعلام 6 / 172.

دیگر منابع: مصنفات شیعه 6 / 81.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ اُسمندی

محمد ـ اُسمندی (488 ـ 552ه )

ابوالفتح محمد بن عبدالحمید بن حسین بن حسن اسمندی سمرقندی رازی.

در سال 488ه در سمرقند به دنیا آمد. 1 ابوالفتح فقیهی دانشور و مناظره گری چیره دست از اهالی اُسمند، از توابع سمرقند بود و بدین سبب به اسمندی شهرت یافته است. وی فقه را نزد امام اشرف علوی از فقیهان بنام آن سامان، و حدیث را از ابوالحسن علی بن عمر خراط استماع کرد. 2 وی به بغداد نیز مسافرت هایی داشته و حتی در جلسات موعظه ای که ابن جوزی برپا ساخته بود، شرکت می کرد. 3 قرشی وی را در زمره دانشمندان برجسته حنفی برشمرده است. 4 گرچه رجال نویسان اهل سنت بر فقاهت و چیره دستی اسمندی در علم کلام و مناظره اعتراف کرده و آوازه او را در این فن کم نظیر دانسته و او را ستوده اند، در مقابل، دو صفت مذموم و ناپسند را به او نسبت داده اند که تا حدی از اعتبار و مقبولیت وی کاسته است. ابوسعد سمعانی در گزارش خود درباره وی می نویسد: با اینکه بارها اسمندی را در سمرقند ملاقات کرده و روایاتی را از او شنیده، به دلیل آنکه متظاهر به شرب خمر بود از وی روایتی نقل نکرده است؛ گرچه می نویسد: « ولی پس از بازگشت او از حج در سال 553ه در مرو احادیثی از او فرا گرفته است ». 5 اتابکی نیز تنگ نظری و بخل او را سرزنش کرده می نویسد: « او در ترویج و گسترش اندوخته های خویش بسیار بخیل بود و با وجود تسلط و ورودش در بسیاری از مسائل، از پاسخگویی دریغ کرده و طفره می رفت؛ گرچه درنهایت از مناظره کناره گیری کرده و به گوشه گیری روی آورد ». 6 از وی نقل شده راحتی دنیا در دو چیز است: « کتابی که آن را مطالعه کنی و شرابی که بنوشی !». 7 به هر صورت وی کرسی تدریس داشت، ازجمله آنکه املا تفسیر می کرد. 8 از شاگردان وی می توان به افرادی چون ابوالبرکات محمد بن علی انصاری قاضی اسیوط9 و ابوالمظفر سمعانی اشاره کرد. 10 اسمندی در سال 552ه11 یا 563ه مرد. 12 آثار وی عبارت اند از: التعلیقه در چند مجلد، شرح عیون المسائل لصاحب المحیط فی الفروع، حصر المسائل و قصر الدلائل در شرح منظومه خلافیات نسفی، شرح الجامع الکبیر شیبانی در فروع فقه حنفی، بذل النظر فی الاصول، تحفة الفقهاء فی الفروع، تفسیر القرآن، شرح التأویلات للماتریدی، شرح الهدایة للصابونی در علم کلام، الفوائد العلائیّه، مختلف الروایه، میزان الاصول فی نتایج العقول، 13 المعترض و المختلف14 و التحفه فی الفقه. 15 داودی تصنیفی در مسائل اختلافی فقه نیز برای وی ذکر کرده است. 16