محمد ـ اصفهانیمحمد ـ اصفهانی (م579ه )

ابوعبداللّه محمد بن محمود بن محمد اصفهانی.

درباره وی جز اطلاعات اندکی که صفدی داده است، آگاهی دیگری در دست نیست. وی می نویسد: اصفهانی ادیبی فاضل و واعظی مشهور و از برجستگان علمای حنبلی در روزگار خویش بود و از استادان و مشایخ بسیاری استفاده برده که از آن میان می توان به افرادی همچون ابوسعد احمد بن محمد بن ابی سعد بغدادی، ابوالقاسم اسماعیل بن علی بن حسین حمامی، ابورشید احمد بن محمد بن احمد خرقی اشاره کرد. وی زمانی نیز به بغداد مسافرت کرد و مدت کوتاهی در آنجا به تدریس و نشر حدیث و اندوخته های خویش پرداخت و محمد بن حامد بن عبدالواحد بقّال ازجمله شاگردان او بود. همو در ادامه آورده است: وی فردی متدین، درستکار و راستگو بود و معجمی از مشایخ خود را گردآوری کرده است. مرگ او در سال 579ه اتفاق افتاد. 1

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 4 / 393.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 11 / 315.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ اصفهانی

محمد ـ اصفهانی (م 588ه )

محمد بن عبدالرزاق جمال الدین اصفهانی.

از شعرای بزرگ در عصر سلطان علاءالدین بن ایل ارسلان ( از سلسله خوارزمشاهیان ( 568 ـ 596ه ) و از اکابر علمای اصفهان1 و معاصر خاقانی، شروانی و مجیرالدین بیلقانی ( م586ه ) بود. وی از قصیده سرایان بنام ایران و از پیشوایان غزل سرایی در زبان فارسی است. 2 پیشه او در آغاز ظاهراً زرگری و نقاشی بوده و گویا در طلب روزی به آذربایجان، گنجه و مازندران نیز سفر کرده، اما بیشتر عمر خود را در اصفهان گذرانده است. 3 از حیات فردی، اجتماعی و علمی او اطلاعات بسیاری در دست نیست و تنها توصیفاتی از او در منابع آمده است که وی شاعری خوش سخن بود و جاه و منزلت ویژه و قبول تام نزد اعیان و امرا و حکام داشت. 4 طبعی لطیف داشت و در فضل و هنر یگانه روزگار بود؛ همچنین فضایل و مکارم اخلاق داشت و از صفات رذیله برکنار بود. وی قصیده ای در مدح خود گفته و فضایل و کمالات خود را برشمرده که عوفی آن را نقل می کند. 5 پسرش ابوالفضل کمال الدین اسماعیل ملقب به خلاق المعانی ( م635ه ) نیز از شعرای معروف و بنام بوده و به گفته دولتشاه با اینکه شعر پسرش کمال الدین اسماعیل شهرت بسیار یافته بود، بعضی از امرا و حکام، شعر و سخن پدر را ترجیح می دادند. آنها سخن پدر را شاعرانه تر و پاکیزه تر می دانستند؛ ولی به اعتقاد دولتشاه این اعتقاد مکابره است و در نظر او سخن پسر از سخن پدر لطیف تر است؛ ولی به هر حال بر سخن پادشاهان ایراد نیست؛ زیرا کلام الملوک ملوک الکلام ! همچنین وی را پسر دیگر نیز بوده به نام معین الدین عبدالکریم که از دانشمندان و فضلای عصر خود بود. 6 خاندان صاعدیه و آل خجند در اصفهان و بعضی از امرا و ملوک و همچنین برخی از شعرای معاصر او مانند انوری، رشیدالدین وطواط و ظهیرالدین فاریابی ( م598ه ) ممدوح او بوده اند. 7 وی اشعاری نیز در مدح پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و درباره قیامت دارد که دولتشاه آن را نقل کرده است. 8 جمال الدین اصفهانی در اشعار و قصاید خود، گاه از سنایی و گاه از انوری تقلید می نموده، ولی چه در تقلیدهای خود و چه در موارد دیگر همواره سهولت و روانی سخن خود را حفظ کرده است. 9 تاریخ وفات او را تقی کاشی به نقل از « ایته و ریو » 10 و همچنین بعضی منابع دیگر مانند لطفعلی بیگ ( آذر ) در سال 588ه نوشته اند. 11 قول دیگر از تذکره شاهد صادق نقل شده که وی در سال ششصد هجری وفات کرده است؛ 12 ولی با توجه به اینکه محمد بن علی راوندی در راحة الصدور از وی با تعبیر رحمه اللّه یاد کرده13 و سال تألیف این کتاب سال 599ه است، به دست می آید وی در آن تاریخ در قید حیات نبوده است. پس قطعاً قول تذکره شاهد صادق بی اساس است. 14 دیوان جمال الدین اصفهانی، با اهتمام و تصحیح ادیب نیشابوری و همچنین با تصحیح حسن وحید دستگردی در سال 1320ش در تهران به چاپ رسیده است.

پی نوشت ها

[1] ـ تذکرة الشعراء ( دولتشاه سمرقندی ) 246. 2 ـ آتشکده آذر 3 / 929، پاورقی. 3 ـ تاریخ ادبیات در ایران ( صفا ) 2 / 731. 4 ـ تذکرة الشعراء 246. 5 ـ لباب الالباب 535. 6 ـ تذکرة الشعراء 246. 7 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 732 و 733. 8 ـ تذکرة الشعراء 246. 9 ـ تاریخ ادبیات در ایران 3 / 732 و 733. 10 ـ یادداشت های قزوینی 2 / 167. 1
[1] ـ آتشکده آذر 3 / 930. 12 ـ یادداشت های قزوینی 2 / 167. 13 ـ راحة الصدور و آیة السرور 33 و 37. 14 ـ یادداشت های قزوینی 2 / 167.

دیگر منابع: مجمع الآداب و معجم الالقاب 4 / 129؛ الذریعه 9 / 202؛ سخن و