آن میان می توان به افرادی چون ابوالخطاب بن واجب و ابوعلی زندی اشاره کرد. 6 ابن خیر به قرطبه نیز مسافرت کرده و سالیانی را در آنجا به تعلیم و تعلم و امامت جماعت در جامع شهر اشتغال داشت7 و شاید بدین سبب است که ضبّی، برای نخستین بار او را قرطبی خوانده است. 8 به هر حال رجال نویسان اهل سنت وی را فردی قابل اعتماد، متقن، ضابط، خیّر و امین معرفی کرده اند. 9 او درنهایت در 575 ه در قرطبه از دنیا رفت و جنازه اش به اشبیلیه منتقل و در آرامگاهی معروف به مُسکه به خاک سپرده شد. 10 از ابن خیر اثری به نام فهرسة مارواه عن الشیوخ من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف بر جای مانده که به چاپ رسیده است. همچنین حاشیه ای بر صحیح مسلم دارد که بر پایه گزارش کتّانی در فهرس الفهارس، بسیار ارزشمند بوده و به شرح و تفسیر بعضی از الفاظ و عبارات آن پرداخته است. 11 در حقیقت می توان این حاشیه را اثر دوم وی به شمار آورد.

پی نوشت ها

[1] ـ التکملة لکتاب الصله 2 / 49. 2 ـ تاج العروس 6 / 378. 3 ـ التکملة لکتاب الصله 2 / 49. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 86. 5 ـ التکملة لکتاب الصله 2 / 49. 6 ـ بغیة الوعاة 1 / 102. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 86. 8 ـ بغیة الملتمس 75. 9 ـ بغیة الملتمس 75؛ بغیة الوعاة 1 / 102. 10 ـ التکملة لکتاب الصلة 2 / 49. 1
[1] ـ الاعلام 6 / 119.

دیگر منابع: شذرات الذهب 4 / 252؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1366؛ العبر 3 / 69؛ تاریخ الاسلام 40 / 179؛ مرآة الجنان 3 / 304؛ الوافی بالوفیات 3 / 51؛ غایة النهایة فی طبقات القراء 2 / 139؛ المعجم ( ابن ابّار ) 119؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 3 / 472؛ معجم المؤلفین 9 / 294.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ انباری

محمد ـ انباری (507 ـ 596ه )

ابوطاهر محمد بن محمد بن محمد بن بُنان مصری انباری ذوالریاستین معروف به ابن بُنان.

در سال 507ه در مصر به دنیا آمد. نیاکان وی از انبار بوده اند؛ بدین دلیل به انباری شهرت یافته است. 1 وی ادیب، محدث و شاعری زبان آور و فصیح بود و این علوم را به خوبی فرا گرفته بود. 2 انباری قرآن کریم را نزد استاد برجسته قرائت، ابوالعباس احمد بن عبداللّه بن حطیئه فرا گرفت3 و حدیث را از کسانی همچون ابوصادق مرشد مدینی، ابوالبرکات محمد بن حمزة و قاضی محمد بن هبه اللّه بن عُرس استماع کرد. 4 وی خود نیز که با سعی و اهتمام فراوان کوله باری از دانش اندوخته بود، بر کرسی تدریس نشست و در مصر و بغداد به تعلیم حدیث، قرائت، ادبیات و شعر پرداخت. از میان شاگردان وی می توان به ابوالفتوح ابن حصری و مبارک بن انوشتکین جوهری اشاره کرد. 5 انباری علاوه بر جایگاه والای علمی، به مناصب و مشاغل حکومتی نیز اشتغال داشته و تا حد وزارت نیز ترقی یافته است. مورخان و رجال نویسان در این باره آورده اند وی زمانی به یمن مسافرت کرد و چون در آنجا به دربار حکومت راه یافت، سیف الاسلام برادر صلاح الدین ایوبی، وی را به عنوان یکی از کارگزاران خود در حکومت برگزید و به همراه کاروانی از حجاج که عازم بغداد بودند به عنوان سفیر خود برای پاره ای از امور به بغداد فرستاد و در آنجا بود که انباری مورد احترام و تکریم فراوان قرار گرفت و پس از چندی اقامت در آنجا به تعلیم و تدریس قرآن کریم و حدیث پرداخت. به علاوه وی یکی از روایتگران سیره ابن هشام و صحاح اللغه جوهری است6 که به عقیده برخی صحاح جوهری تا آن زمان در بغداد ناشناخته بود؛ اما به دست انباری شهرت یافته و نسخه های متعددی از آن در آنجا و موصل انتشار یافت. درباره جایگاه اجتماعی و موقعیت علمی انباری آورده اند: « وی آنقدر وجاهت و موقعیت داشت که قاضی فاضل عبدالرحیم بیسانی از قضات بنام و برجسته قاهره به منزلش می آمد و به دیدار خود با وی مباهات می ورزید و به همین دلیل همیشه از او حمایت می کرد تا بدانجا که وقتی انباری از سمت خود عزل و خانه نشین گردید، به سفارش همو مقرری کافی برایش قرار دادند ». 7 از مناصب انباری می توان به مواردی از قبیل سمت دیوانی وی در دولت صلاح الدین در مصر8 و سرپرستی وی بر دیوان انشا در زمان خلافت عاضد آخرین خلیفه فاطمی مصر ( م567ه ) اشاره کرد. 9 وی بسیار خوش خط بود و در شعر نیز دستی تمام داشت. ابن شاکر، اشعارش را نیکو توصیف کرده و ابیاتی از آن را آورده است. 10 ذهبی در چگونگی مرگ و سرانجام انباری آورده است: وی زمانی به تنگدستی شدیدی گرفتار آمد و به دلیل بدهکاری فراوانی که به آن مبتلا شده بود، به ناچار از سوی حاکم مصر در جامع ازهر زندانی شد؛ اما پس از چند روز یکی از بستانکاران وی را مورد ضرب و شتم قرار داد و ابن بنان چون می خواست از دستش رهایی یابد، از بالای بام الازهر به زیر افتاد و پس از چندی در سال 596ه از دنیا رفت11 و در گورستان قرافه به