استادان معروفی چون ابوعلی سینا، عمر خیام و 4 ابوالعباس لوکری5 فرا گرفت. زمانی علاءالدین ابن قماح وی را از باخرز به بلخ فرا خواند و مدتی در بلخ زیست. او تصنیفات بسیاری در موضوعات گوناگون داشت که از آن جمله است: کتاب اللواحق؛ دوست نامه و سلطان نامه. وی در بلخ در مصاف با گورخان در جنگ قطوان به قتل رسید. 6 در تاریخ وفات او اختلاف بسیار است. 7 برخی آن را در سال 536 ذکر کرده اند. 8 کتاب های الفصول الایلاقیه و الاسباب و العلامات را هم از او می دانند. 9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ حکماء الاسلام 150. 2 ـ عیون الأنباء 459. 3 ـ درّة الاخبار و لمعة الانوار 75. 4 ـ الاعلام 7 / 149. 5 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 294. 6 ـ تاریخ حکماء الاسلام 150. 7 ـ اعیان الشیعه 10 / 101؛ الاعلام 7 / 148؛ فرهنگ بزرگان 603. 8 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 294. 9 ـ الاعلام 7 / 149.

دیگر منابع: الذریعه 2 / 509؛ هدیة العارفین 2 / 71؛ کشف الظنون 2 / 1266 و 1312؛ ریحانة الادب 1 / 211.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ بحرانی

محمد ـ بحرانی (م 585ه )

ابوعبداللّه محمد بن یوسف بن محمد موفق الدین اربلی بحرانی.

اصل او از اربیل عراق و پدرش تاجری بود که برای تجارت لؤلؤ، سفرهای بسیاری به بحرین می کرد. در یکی از این سفرها موفق الدین محمد در آنجا متولد شد؛ ازاین رو به بحرانی ملقب گردید. وی از همان دوران کودکی و قبل از اشتغال به تحصیل، به سرودن شعر روی آورد. 1 بعدها به شهرزُور، شهری بین اردبیل و همدان آمد2 و علم نحو را از شخص نابینایی به نام رافع فرا گرفت. به گفته منابع، وی بیشترِ علم و دانش خود را از راه مطالعه و دقت و تدبر در کتاب ها به دست آورد تا آنجا که در ادبیات عرب و علم نحو پیشوا گردید. او صاحب نظر در انواع شعر و از داناترین مردم به علم عروض و قافیه و ماهرترین آنان به نقد شعر بود. او شناخت صحیح و کاملی نیز به لحن های گوناگون موسیقی داشت و در سفر به بغداد نیز کیفیت نواختن با عود را فرا گرفته بود. مدتی نیز به علوم اوایل، فلسفه، حکمت، هندسه و هیأت مشغول شد و به حل کتاب اقلیدس ( ریاضیدان یونانی م 283ق. م .) که در علم هندسه بود و همچنین به حل مجسطی، در علم هیأت پرداخت؛ اما ثمره ای در تحقیق و تدبر در این گونه علوم ندیده و آنها را رها کرد. 3 از شاگردان او در فنون و علوم مربوط به شعر، ابوالبرکات ابن مستوفی، صاحب کتاب تاریخ اربیل است که می گوید: استاد ما ابوالحرم مکی ماکسینی نحوی، در بسیاری از مسائل مشکل علم نحو به موفق الدین بحرانی رجوع می کرده است. بحرانی سرانجام در اربیل و بر اثر بیماری سِل در شب سوم ربیع الاول یا ربیع الآخر 585 درگذشت. آثار او عبارت اند از: دیوان شعر، الرسائل، 4 مختصر العمدة فی صناعة الشعر ابن رشیق قیروانی، مختصر المفضّلیّات ابوعبدالرحمان مفضل محمد ضبّی که موفق به اتمام آن نشد5 و حلِ کتاب اقلیدس. 6 ذهبی نیز نقل کرده بحرانی تألیفی در هندسه داشته است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 5 / 9 و 11. 2 ـ معجم البلدان 3 / 375. 3 ـ بغیة الوعاة 1 / 286. 4 ـ وفیات الاعیان 5 / 9 ـ 11. 5 ـ بغیة الوعاة 1 / 287. 6 ـ هدیة العارفین 2 / 101. 7 ـ تاریخ الاسلام 41 / 228.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 5 / 251؛ کشف الظنون 1 / 815 و 2 / 1169؛ مرآة الجنان 3 / 327؛ شذرات الذهب 4 / 284؛ الاعلام 7 / 149؛ المختصر فی اخبار البشر 3 / 77؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 99.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ بخارائی

محمد ـ بخارائی (قرن ششم هجری)

محمد بن عمر بن مسعود بن احمد بن عبدالعزیز بن مازه بخارائی ( بخاری ) نظام الدین.

از شعرای قرن ششم هجری1 و از شاعران دربار ملوک خانیه ماوراءالنهر و همچون پدر خود از رؤسای حنفیان آنجا بود. 2 در جوانی تحصیل کمالات نمود و گاهی نیز شعر می سرود. 3 در دقایق مشکلات فتوا، بر مشایخ فایق آمده بود و در پیچیدگی های علوم حساب و هندسه و جبر و مقابله کسی با او توان مقابله نداشت و در حل مشکلات اقلیدس افلاطون مهارت داشت. نظام الدین ابتدا ساکن بخارا بود، پس از آنکه میان او و خانواده اش اختلافی پیش آمد، از آنجا به مرو رفت. 4 عوفی که در حدود سال ششصد هجری و در راه خراسان به بخارا بود، چند روزی در خدمت او به سر برد. 5 او پس از آنکه مدتی در مرو ساکن بود از جانب قمرالدین، سلطان آموی، شهری در غرب رود جیحون بین بخارا و مرو، دعوت شد و به آنجا رفت و