ابوالحسن سعید بن هبه اللّه ( م 495ه ) که خود نیز از پزشکان برجسته و حاذق آن روزگار بود فرا گرفت. ابن ابی اصیبعه ادعا می کند دست نوشته ای را از خود ابوالخطاب که بر پشت یکی از تألیفات وی که مربوط به سال پانصد هجری بوده مشاهده کرده که همراه با اغلاط املایی و ادبی بسیاری بوده و چنین استظهار کرده که گویا مؤلف در ادبیات عرب بهره ای نداشته و بسیار ضعیف بوده است. به هر حال همو کتاب الشامل فی الطب را که به صورت پرسش و پاسخ ترتیب یافته و مشتمل بر 63 مقاله می باشد، از آنِ ابوالخطاب بغدادی دانسته است. 1 اسماعیل پاشا علاوه بر تألیف مذکور دو اثر دیگر به نام کتاب فی اعمال الآلات الجراحیّه و مفردات فی الطب را نیز از تألیفات وی خوانده است. 2 چنانکه از گزارش ابن ابی اصیبعه بر می آید ابوالخطاب مسلما تا سال پانصد هجری در قید حیات بوده است؛ اما از معاصران تنها کحاله به حیات وی تا سال 515ه اشاره کرده3 و اسماعیل پاشا نیز مرگ او را در این تاریخ نوشته است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ عیون الأنباء فی طبقات الاطباء 343 ـ 344. 2 ـ هدیة العارفین 2 / 83 ـ 84. 3 ـ معجم المؤلفین 11 / 226. 4 ـ هدیة العارفین 2 / 83 ـ 84.

دیگر منابع: لغتنامه دهخدا 1 / 393.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ بغدادی

محمد ـ بغدادی (494 ـ 576ه )

ابوالعزّ محمد بن محمد بن مواهب بن محمد بغدادی معروف به ابن خراسانی.

در سال 494ه به دنیا آمد. 1 او را خراسانی یا ابن خراسانی گفته اند؛ 2 ازآن رو که گویا از مردم آن دیار بوده و چون به بغداد سفر کرده به بغدادی نیز شهرت یافته است. 3 وی ادبیات عرب را نزد ابن منصور جوالیقی فرا گرفت و حدیث را از بزرگانی چون حسین بن بُسری، ابوسعد بن خشیش، ابوالحسین بن طیوری و ابن سوسن تمّار استماع کرد. 4 ابن خراسانی نحوی، ادیب، عروضی و شاعری بدیهه سرا و چیره دست بود و در فنون گوناگون شعری دستی تمام داشت. 5 در اشعار خود وزرا و خلفا ازجمله المسترشد و خلفای پس از او را مدح کرده است. 6 وی شاگردانی را نیز تربیت کرده که از آن میان می توان به افرادی چون ابن اخضر، ابوالفتوح بن حصری، محمد بن رجب خازن و ابوعبداللّه ابن دبیثی صاحب تاریخ ابن دبیثی اشاره کرد. 7 ابن دبیثی خود نقل کرده که از وی اجازه روایت هم اخذ کرده است. 8 رجال نویسان وی را فردی شوخ طبع و باذکاوت دانسته9 و از وی با عنوان شاعری ظریف و بی پروا یاد کرده اند. 10 یاقوت حموی اشعار وی را ستوده و پاره ای از آن را نقل کرده است. گفته شده وی در اواخر عمر دچار فراموشی شده و قوه دماغیه خود را از دست داد و درنهایت در سال 576ه از دنیا رفت. 11 آثارش عبارت اند از: العروضی، النوادر المنسوبة الی حدّة الخاطر، دیوان شعر در پانزده مجلد. 12

پی نوشت ها

[1] ـ بغیة الوعاة 1 / 235. 2 ـ میزان الاعتدال 4 / 31؛ لسان المیزان 5 / 370. 3 ـ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 64. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 82 ـ 83. 5 ـ معجم الادباء 19 / 46. 6 ـ المختصر المحتاج الیه 64. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 82 ـ 83. 8ـ المختصر المحتاج الیه 64. 9ـ مرآة الجنان 3 / 307. 10 ـ شذرات الذهب 4 / 258. 1
[1] ـ معجم الادباء 19 / 46. 12 ـ فوات الوفیات 3 / 238.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 1 / 150؛ تذکرة الحفاظ 3 / 989؛ العبر 3 / 73؛ الاعلام 7 / 25؛ کشف الظنون 1 / 765؛ ایضاح المکنون 2 / 100؛ هدیة العارفین 2 / 98؛ معجم المؤلفین 11 / 304.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ بغدادی

محمد ـ بغدادی (457 ـ 527ه )

ابوخازم محمد بن محمد بن حسین بغدادی فرّاء معروف به ابن ابی یعلی.

در سال 4571 یا 459ه2 در خانواده ای اهل علم و دانش دوست به دنیا آمد. پدرش قاضی ابویعلی از فقها و قضات برجسته بغداد بود و برادرش قاضی ابوالحسین بن فرّاء نیز از سران متعصب حنابله بغداد به شمار می رفت. 3 ابوخازم در کودکی پدرش را از دست داد و پس از پشت سر نهادن این دوران، با تشویق خانواده به کسب دانش پرداخت. او استماع حدیث را در نوجوانی آغاز و در حلقه تدریس محدث بغداد ابن نقور و جدّ مادراش جابر بن یاسین شرکت جست. 4 از دیگر استادان وی در حدیث ابوجعفر بن مسلمه، ابوالغنائم بن مأمون را می توان نام برد. 5 ذهبی می نویسد: وی فقه را نزد قاضی مشهور بغداد، یعقوب برزبینی که از شاگردان و مریدان پدرش بود، آموخت و به زودی از برجستگان مذهب حنبلی و فردی صاحب نظر در اصول و