کرده که همواره مورد الطاف خوارزمشاه بوده است. 3 به هر حال بلخی از سرایندگان قرن ششم هجری است و دارای دیوان شعری است که به دیوان سراج بلخی شهرت دارد. 4

پی نوشت ها

[1] ـ مجمع الفصحاء 1 / 2 / 699. 2 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 95. 3 ـ ریحانة الادب 3 / 7. 4 ـ الذریعه 2 / 9 / 436.

دیگر منابع: فرهنگ سخنوران 264.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ بلخی

محمد ـ بلخی (م 538ه )

محمد بن ابی بکر بن عطاء بلخی.

از زیست نامه وی اطلاع چندانی در دست نیست. تنها ریاضی زاده از او با این نام و نشان یاد کرده و آورده است بلخی کتابی با عنوان الاجتماع و الاختلاف داشته و در سال 538ه درگذشته است. 1 اگرچه تصحیف در نام و نسب بسیار روی می دهد و احتمال می رود وی با افرادی همچون محمد بن بکر بن عطاء پدر ابوعبداللّه بکر بن محمد بن بکر بن عطاء بهارزی بلخی ( م294 ) 2 یکی باشد، دلیلی جز این تشابه اسمی و تک منبعی بودن این شخص که احتمال تصحیف را تقویت می کند، وجود ندارد.

پی نوشت ها

[1] ـ اسماء الکتب 27. 2 ـ الانساب 1 / 419؛ تاریخ مدینة دمشق 44 / 28 و 331؛ ذیل تاریخ بغداد ( ابن نجار ) 2 / 180؛ معجم البلدان 1 / 514.

محمد غفوری

محمد ـ بلخی

محمد ـ بلخی (480 ـ 573ه )

ابوبکر محمد بن محمد بن عبدالجلیل بن عبدالملک بلخی عُمَری مشهور به رشیدالدین وطواط.

گفته شده چون از نوادگان خلیفه دوم عمر بن خطاب بود، عُمَری لقب یافته است. 1 در وجه تسمیه وی به وطواط نیز گفته اند چون همانند پرستو از جثه ای کوچک برخوردار بود و بسیار چالاک و سریع حرکت می کرد، به این نام شهرت یافت. 2 او اهل بلخ بود. در تاریخ ولادتش اختلاف است و گفته شده میان سال های 480 تا 487ه در همانجا به دنیا آمد. 3 بر پایه گزارش یاقوت حموی، او از نوادر زمان و از برجسته ترین افراد روزگار خویش در نظم و نثر و آگاه ترین ایشان به دقایق ادبیات عرب بود و به خوبی اسرار نحو و کلام عرب را می دانست؛ به همین دلیل بود که آوازه و شهرت وی جهانی شده و اشعار و نوشته هایش از اعتبار خاصی برخوردار بود. به گفته وی در سرودن شعر چندان مهارت داشت که در آنِ واحد بیتی از قصیده را به عربی و بیتی را به زبان فارسی می سرود، در عین اینکه ارتباط تمام با یکدیگر داشت. یاقوت بعضی از اشعار و قطعه هایی از مکتوبات و انشائات وی را ذکر کرده است. 4 وطواط به سبب همین امتیازات و نبوغی که در ادبیات و نظم و نثر داشت، به خدمت پادشاهان خوارزم ازجمله آتسز پسر محمد ( 52
[1] ـ 551 )، ارسلان پسر آتسز ( 55
[1] ـ 568 ) و تکش خان پسر ارسلان ( 568 ـ 596 ) درآمد. 5 به گفته نفیسی وی مدت سی سال در خدمت علاء الدین آتسز بود و مسئولیت دیوان انشای پادشاه را بر عهده داشت. 6 او به بغداد نیز مسافرت کرده و در آنجا اقامت گزید و در مدرسه نظامیه به تعلیم و تعلم اشتغال ورزید. 7 به هر حال وی پس از عمری طولانی که بیش از نود سال داشت، در سال 573ه در خوارزم از دنیا رفت. 8 در تاریخ وفاتش اختلاف است. 9 علاوه بر حدود هشت هزار بیت شعری که از وطواط بر جای مانده و در دیوانی گردآوری شده است، آثار دیگری نیز داشته که بعضی از آنها موجود می باشد. آثار وی عبارت اند از: ابکار الابکار فی الرسائل و الاشعار، حمد و ثنا فی اللغه که به صورت نظم فارسی است، عرائس الخواطر و نفائس النوادر، عمدة البلغاء و عدّة الفصحاء، غرر الاقوال و درر الأمثال، منیة المتکلمین وغنیة المتعلمین، جواهر القلائد و زواهر الفرائد فی التصوف و الاخلاق، حدائق السحر و دقائق الشعر، 10 دیوان رسائل به زبان عربی، دیوان رسائل به زبان فارسی، تحفة الصدیق من کلام ابی بکر الصدیق، فصل الخطاب من کلام عمر بن الخطاب، أُنَس اللهفان من کلام عثمان بن عفان، مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب، 11 نقود الزواهر و عقود الجواهر، غرائب الکلم فی رغایب الحکم، عقود اللئالی و سعود اللیالی، الکلم الناصحة و الحکم الصالحه، مفاتیح الکلم و مصابیح الظلم، الفوائد العلائیه، رسالة فی التصحیفات، 12 جواهر القلائد، لغات قرآن، منظومة العروفی، 13 رسالة فیما جری بینه و بین الزمخشری. 14

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 19 / 29. 2 ـ ریحانة الادب 2 / 310. 3 ـ الذریعه 6 / 286. 4 ـ معجم الادباء 19 / 29 ـ 30. 5 ـ مشاهیر شعراء الشیعه 4 / 236.