پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 6 / 101. 2 ـ انباه الرواة 3 / 113. 3 ـ بغیة الوعاة 1 / 92. 4 ـ الوافی بالوفیات 3 / 5.

دیگر منابع: الاعلام 2 / 336؛ طبقات النحاة و اللغویین 103؛ معجم المؤلفین 9 / 247.

معصومه اخلاقی

محمد ـ جَنْزی

محمد ـ جَنْزی (476 ـ 548ه )

ابوسعد ( ابوسعید ) محمد بن یحیی بن منصور محی الدین جَنْزی نیشابوری.

فقیه، اصولی، مفسر، محدث، واعظ، شاعر و مفتی بود. پدرش یحیی بن منصور اهل جَنْزه ( گنجه در آذربایجان ) بود که به شوق دیدار ابوالقاسم قُشیری، از بزرگان صوفیه، و استفاده از محضر وی از شهر خود به نیشابور آمد و در آنجا ساکن و مرید او گردید. یحیی بن منصور مدتی نیز مجاور مکه بود، ولی درنهایت به نیشابور بازگشت و در کاشمر ( ترشیز ) ساکن گردید و در آنجا بود که فرزندش محمد در سال 476ه به دنیا آمد. ابوسعد از همان اوان جوانی به تحصیل علم و دانش روی آورد. وی زاهد، متدین و اهل مناظره بود و سیره و روشی نیکو داشت. از استادان او در فقه، ابوحامد غزّالی ( م505ه ) و ابومظفر احمد بن محمد خوافی ( م پانصد هجری ) است. همچنین ابوعبداللّه محمد بن محمود رشیدی، اسماعیل بن عبدالغافر فارسی، نصراللّه بن احمد بن عثمان خُشنامی، ابوحامد بن علی بن عَبْدوس حذّاء، 1 عبدالغفار بن محمد شیروی، حافظ ابوالفتیان عمر بن ابی الحسن رواسی و اسماعیل بن ابی عبدالرحمان بَحیری از مشایخ او بوده اند. ابوسعد عبدالکریم سمعانی ( م565ه ) و فرزندش، منصور بن ابی الحسن طبری و یحیی بن ربیع بن سلیمان واسطی نیز از او روایت کرده اند. ابوسعد که از او به عنوان « استاد الفقها » یاد می شود، 2 مدرسِ نظامیه نیشابور و نظامیه هرات بود. 3 ریاست مذهب شافعی در نیشابور در زمان او بدو منتهی شد. آوازه و شهرتش فراگیر گردید، به گونه ای که فقهای سرزمین های گوناگون از هر سو به سوی او می شتافتند. 4 جتری نیشابوری بنا بر مشهور در ماه رمضان 5485 و به گفته سمعانی در ماه شوال 549، در قتل و غارت نیشابور به دست ترکانِ غُز، به طرز فجیعی کشته شد. 6 گفته می شود ترکان با ریختن خاک در دهانش، او را کشتند. 7 آثار او عبارت اند از: المحیط فی شرح الوسیط غزّالی در فقه در شانزده مجلد، 8 الإنصاف ( الإنتصاف ) فی مسائل الخلاف، تعلیقةٌ فی الخلافیات و مجموعه اشعار. 9

پی نوشت ها

[1] ـ التحبیر 2 / 252. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 312. 3 ـ طبقات الشافعیه ( أسنوی ) 2 / 316. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 312. 5 ـ وفیات الأعیان 4 / 224؛ الوافی بالوفیات 5 / 197. 6 ـ التحبیر 2 / 252. 7 ـ تاریخ الاسلام 37 / 337. 8 ـ کشف الظنون 2 / 2008. 9 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 25 ـ 27.

دیگر منابع: طبقات الشافعیه ( ابن شهبه ) 1 / 325؛ طبقات الشافعیه ( ابن هدایه اللّه ) 205؛ العبر 3 / 7؛ الإشاره 281؛ الأعلام 7 / 137؛ الإعلام بوفیات الأعلام 1 / 368؛ تاریخ الخلفاء 504؛ الکامل فی التاریخ 11 / 178؛ مرآة الجنان 3 / 222؛ النجوم الزاهره 5 / 305؛ شذرات الذهب 4 / 151؛ أسماء الکتب 69؛ هدیة العارفین 2 / 91؛ معجم المؤلفین 12 / 111؛ موسوعة طبقات الفقهاء 6 / 320؛ دُوَل الاسلام 284؛ الکنی و الالقاب 3 / 166؛ روضات الجنات 8 / 24؛ المعین فی طبقات المحدثین 165.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ جوّانی

محمد ـ جوّانی (525 ـ 588ه )

ابوعلی محمد بن اسعد بن علی بن معمّر شرف الدین حسینی عُبَیْدلی جَوَّانی مصری معروف به ابن نحوی و ابن ابی البرکات.

اصل او از موصل یا مازندران بود؛ ولی مانند پدرانش1 منسوب به جوانیه، آبادی نزدیک اُحد است. 2 کحّاله در جایی به اشتباه نسب وی را محمد بن احمد بن اسعد آورده است. 3 وی در شب چهارشنبه آخر ماه جمادی الاولی 525 متولد شد. 4 در علم انساب و شعر تخصصی ویژه داشت. 5 صفدی و همچنین آقابزرگ به تشیع او تصریح کرده اند. 6 در ایام خلفای فاطمی نیز برای مدتی نقابت اشراف را در مصر به عهده داشت؛ ولی چون ایوبیان سنی مذهب به قدرت رسیدند، از آن منصب استعفا و انصراف داده و به تألیف در انساب روی آورد7 که این را نیز می توان قرینه ای بر تشیع او به شمار آورد. از استادان او پدرش اسعد، عبدالسلام بن مختار سلفی، عبدالولی بن محمد لخمی، عبدالعزیز بن یوسف اردبیلی، ابوالفتح صابونی، 8 عبدالرحمان بن حسین بن جباب، عبدالمنعم بن موهوب واعظ، محمد بن ابراهیم کیزانّی و عبداللّه رفاعة بن غدیر سعدی هستند. او علم نسب را نیز از یحیی بن محمد بن حیدره حسینی أرقطی فرا گرفت. 9 آقابزرگ تهرانی، عموی محمد و نیز ابن شهرآشوب ( م 588ه ) را نیز از