شهر قاهره به شمار می رفت و تمام عمر خود را به مطالعه و تحقیق و تدریس گذرانده و در سخت ترین شرایط نیز از اشتغالات علمی باز نمی ایستاد. سروده های بسیاری از وی در باب عقاید و فرایض ( ارث ) بر جای مانده و از آثار او اُرجوزه ای در عقاید است که به نام صلاح الدین ایوبی ( م589ه ) تألیف کرده است. مؤلف در پایان کتاب، در چند بیت سال 570ه را سال پایان تحریر این اثر ذکر کرده است. ارجوزه دیگری به نام روضة المرتاض و نزهة الفُرّاص به نام قاضی فاضل و در فرایض تألیف نموده است. او همچنین دیوان شعر و نیز حاشیه ای بر کتاب البیان عمرانی دارد که به گفته سبکی این حاشیه به وضوح بر وسعت اطلاعات علمی حموی دلالت دارد. 1 بیش از این چیزی از وی به دست نیامد.

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 23 ـ 25.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 12 / 89؛ هدیة العارفین 2 / 99.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ خالدی

محمد ـ خالدی (478 ـ 548ه )

ابوعبداللّه محمد بن نصر بن صغیر خالدی مخزومی عکّاوی حلبی مشهور به ابن قیسرانی.

در سال 478ه در عکّا از توابع شام به دنیا آمد؛ اما در قیساریّه نشوونما یافت. 1 یاقوت حموی وی را از نوادگان خالد بن ولید دانسته، 2 ابن خلکان نیز با یادآوری این نکته در صحت آن تردید کرده است، چه اینکه می نویسد: بیشتر مورخان و نسب شناسان معتقدند از خالد بن ولید نسلی بر جا نمانده و اعقابی نداشته است. 3 به هر حال وی از زمره شاعران مشهور عصر خویش و معاصر با ابن منیر طرابلسی که وی نیز از سرایندگان بنام آن روزگار به شمار می آمد بود و میان آن دو، وقایع و ماجراهای شیرین و جذابی اتفاق افتاده و حتی در بعضی موارد یکدیگر را هجو کرده اند. 4 بر پایه گزارش ابن خلکان، ابن قیسرانی ادبیات را نزد توفیق بن محمد و ابوعبداللّه بن خیاط شاعر معروف آموخت و به زودی خود نیز از ادیبان چیره دست و صاحب نظر در این فن گردید، به علاوه از ابوطاهر هاشم بن احمد حلبی در حلب دانش آموخته است. 5 او در شهرهای گوناگونی از شام مانند دمشق، حلب، قیساریه، دیر الحافر و عکّا سکونت داشت؛ اما بیشتر اقامت وی در دمشق و حلب بود. 6 اتابکی درباره علت مهاجرت وی از دمشق به حلب چنین آورده که چون وی در اشعارش تاج الملوک بوری بن طغتکین ( 526ه ) حاکم دمشق را هجو کرد، از نتیجه آن بیمناک شده به حلب گریخت و در آنجا به نورالدین محمود زنگی پیوست و در مدح وی اشعاری سرود. 7 ابن عساکر او را مداح ملوک و بزرگان معرفی کرده و می نویسد: وی علاوه بر شعر و ادبیات در دانش هندسه و حساب و نجوم هم مهارت داشت. در زمانی که در دمشق می زیست، اداره ساعت های باب جامع اموی را بر عهده داشت و هنگامی که به حلب مسافرت کرد کتابخانه حلب را سرپرستی می کرد؛ اما در عین حال به دمشق رفت وآمد داشت. 8 ذهبی معتقد است ابن قیسرانی طی یک سفر به بغداد نیز وارد شده و در مدح سدیدالدین محمد انباری که سرپرست دیوان انشا بود اشعاری سروده است. 9 وی شاگردانی هم داشته است از مشهورترین آنان افرادی چون ابوالقاسم ابن عساکر، ابوسعد سمعانی و ابوالمعالی سعدعلی حظیری را می توان نام برد. 10 سمعانی می گوید او را در یکی از روستاهای حلب به نام دیرالحافر ملاقات کرده و مطالبی را از او اخذ کرده است. 11 به هر حال ابن قیسرانی اشعار بسیاری داشته است. یاقوت سروده های او را نیکو توصیف کرده و بسیاری از آن را نقل نموده است. 12 مجموعه اشعار او را به صورت دیوانی تحت عنوان دیوان ابن قیسرانی گردآوری شده است. ابن خلکان مدعی است آن را با خط شاعر در حلب مشاهده نموده است. 13 او سرانجام در ماه شعبان سال 548ه در دمشق درگذشت و در باب الفرادیس به خاک سپرده شد. 14 برخی به اشتباه نام او را عبداللّه آورده اند. نسخه ای از دیوان او که در قرن نهم یا دهم با خطی زیبا نوشته شده است، در دارالکتب المصریه وجود دارد. 15

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 56 / 103. 2 ـ معجم الادباء 19 / 64. 3 ـ وفیات الاعیان 4 / 459. 4 ـ الوافی بالوفیات 5 / 113. 5 ـ وفیات الاعیان 4 / 458 ـ 459. 6 ـ الانساب 4 / 575؛ النجوم الزاهرة 5 / 302. 7 ـ النجوم الزاهرة 5 / 302. 8 ـ تاریخ مدینة دمشق 56 / 101. 9 ـ تاریخ الاسلام 37 / 334. 10 ـ وفیات الاعیان 4 / 458. 1
[1] ـ الانساب 4 / 575. 12 ـ معجم الادباء 19 / 65. 13 ـ وفیات الاعیان 4 / 458 ـ 459. 14 ـ تاریخ مدینة دمشق 56 / 103. 15 ـ المورد 6 / 2 / 248.

دیگر منابع: الاعلام 7 / 125؛ العبر 3 / 4؛ دول الاسلام 284؛ الاعلام باوفیات الاعلام 1 / 368؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1313؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 224؛ البدایة و