ادیب، شاعر، حافظ قرآن1 و عارف به انساب، 2 در قرن پنجم و ششم بود که به گفته بعضی از منابع معاصر در حدود سال 462ه3 در سَرَقسطه، از شهرهای اسپانیا متولد شد و از همان اوان جوانی به تحصیل علم و دانش روی آورد. در سال 512ه به دنبال اشغال وطنش به دست الفونسوی اول به اشبیلیه رفت؛ سپس به غرناطه کوچ کرد و در آنجا به مناصب مهمی ازجمله، به گفته برخی به منصب وزارت دست یافت. مدتی نیز به زندان افتاد که سرانجام با وساطت ابن رشد فقیه، جَدّ ابن رشد فیلسوف آزاد شد. 4 ابن خاقان اشبیلی ( م528ه ) به سبب کینه ای که از او به دل داشت، 5 وی را به انحراف در عقیده، ارتداد، انکار معاد، استهزا و تکذیب کتاب خدا متهم کرده است. 6 از مشایخ ابن باجه اطلاعی در دست نیست؛ ولی از شاگردان معروف او می توان به ابوولید محمد بن رشد فیلسوف بزرگ اندلسی ( م595ه ) اشاره کرد. همچنین ابوالحسن علی بن عبدالعزیز بن امام کاتب غرناطی7 علی بن عبدالرحمان بن موسی قیسی و علی بن محمد بن علی غافقی شاگرد او بوده اند. 8 ابن باجه از فلاسفه غرب، اولین کسی است که از حکمت شرقی بهره برده و تحت تأثیر فلاسفه مشرق چون ابن سینا، فارابی و غزّالی بوده است. 9 نظریه ابن باجّه درباره مدینه فاضله نیز بر اساس اندیشه های فارابی ( م 339ه ) شکل گرفته است. همچنین ابن باجه به عنوان آهنگ سازی برجسته مورد توجه بود. او ترانه های مسیحی و شرقی را در هم آمیخت و سبکی مخصوص اندلس به وجود آورد. 10 او درنهایت مورد حسد برخی از معاصرانش قرار گرفت و در ماه رمضان 523 یا 52511 و بنا بر مشهور در سال 533 در شهر فاس مراکش مسموم شد و از دنیا رفت. 12 وی تألیفات و تصنیفاتی در منطق، ریاضیات، 13 هندسه، ادب، فلسفه، موسیقی، جامعه شناسی و داروسازی داشته14 و شرح هایی بر آثار گوناگون ارسطو، اقلیدس، جالینوس و فارابی نوشته است. 15 آثار او عبارت اند از: شرح کتاب السمع الطبیعی ارسطو، قولٌ علی بعض کتاب الاثار العلویه ارسطو، قول علی بعض کتاب الکون و الفساد ارسطو، قول علی بعض المقالات الاخیره من کتاب الحیوان ارسطو، کلام علی بعض کتاب النبات ارسطو، با عنوان النبات، چاپ شده، 16 قولٌ ذکر فیه التشوق الطبیعی و ماهیته و ابتداء ان یعطی اسباب البرهان و حقیقه، رسالة الوداع، 17 چاپ شده، در این کتاب هدف و فلسفه خلقت انسان و غایت و هدف علم که همانا تقرب به سوی خداوند و اتصالِ انسان به عقل فعال بوده، توضیح داده شده است، 18 قولٌ یتلو رسالة الوداع. 19 ( رسالةُ الوداع و قولٌ یتلوها )، 20 اتصال العقل بالانسان، چاپ شده، قولٌ علی القوة النزوعیه، فصول تتضمن القول علی اتصال العقل بالانسان، تدبیر المتوحّد21 که با مرگ ابن باجه این اثر ناقص ماند، ولی مقاطعی از این کتاب اکنون باقی مانده است، 22 النفس، چاپ شده، تعالیق علی کتاب ابی نصر الفارابی فی الصناعة الذهنیه، فصول قلیلة فی السیاسة المدنیه و کیفیة المدن و حال المتوحد فیها، نبذ یسیره علی الهندسة و الهیئه، رساله ای که به دوستش ابوجعفر یوسف بن احمد بن حسدای بعد از آمدن او از مصر نوشته است، تعالیق حکمیّه، جوابٌ لماسُئِل عن هندسة ابن سید المهندس و طرقه، کلام علی شی ء من کتاب الادویة المفردة جالینوس، التجربتین علی ادویة ابن واقد که ابوالحسن سفیان با او در این تألیف شریک شده است، اختصار الحاوی رازی، کلام فی الغایة الانسانیه، کلام فی الامور التی بها یمکن الوقوف علی العقل الفعّال، کلام فی الاسم و المسمّی، کلامٌ فی البرهان، کلام فی الأسطقسات، کلام فی الفحص عن النفس النزوعیة وکیف هی ولم تنزع و بماذا تنزع، کلام فی المزاج بما هو طبّی، 23 کتابی در منطق، موجود در کتابخانه اسکوریال، 24 دیوان شعر، الکیمیاء، 25 تعلیق علی کتاب العباره فارابی، نسخه خطی، تعلیق علی کتاب الفارابی فی القیاس، خطی، 26 مجموعةٌ فی الفلسفة والطب والطبیعیات، که نسخه خطی از آن در برلین و نسخه دیگر در آکسفورد موجود است. 27

پی نوشت هامحمد ـ سرقُسطی

[1] ـ عیون الأنباء 515. 2 ـ الأعلام 7 / 137. 3 ـ میراث اسپانیای مسلمان 2 / 313. 4ـ دراساتٌ فی تاریخ الفلسفة العربیة الاسلامی 606. 5ـ الإحاطه 4 / 249. 6 ـ قلائد العِقیان و محاسن الأعیان 4 / 93
[1] ـ 947. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 93. 8 ـ الإحاطه 4 / 159 و 187. 9 ـ تاریخ فلاسفة الإسلام فی المشرق و المغرب 79. 10 ـ میراث اسپانیای مسلمان 1 / 902 و 2 / 314. 1
[1] ـ نفح الطیب 7 / 28. 12 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 93؛ الوافی بالوفیات 2 / 241. 13 ـ نفح الطیب 7 / 28. 14 ـ دراساتٌ فی تاریخ الفلسفة العربیة الاسلامیه 608. 15 ـ میراث اسپانیای مسلمان 2 / 313. 16 ـ الاعلام 7 / 137. 17 ـ عیون الأنباء 515. 18 ـ تاریخ فلاسفة الاسلام 80. 19 ـ عیون الأنباء 515. 20 ـ تاریخ فلاسفة الاسلام 95. 2
[1] ـ عیون الأنباء 515. 22 ـ دراساتٌ فی تاریخ الفلسفة 606 و 608. 23 ـ عیون الأنباء 516 و 517. 24 ـ تاریخ فلاسفة الإسلام 79. 25 ـ هدیة العارفین 2 / 87. 26 ـ الأعلام 7 / 137. 27 ـ تاریخ فلاسفة الاسلام 96.

دیگر منابع: تاریخ الإسلام 36 / 331؛ تاریخ الفکر الفلسفی 552 ـ 558؛ تاریخ