پی نوشت ها

1ـ کشف الظنون 2 / 1356. 2ـ القند فی ذکر علماء سمرقند ( مقدمه ) 29 ـ 30.

دیگر منابع: کشف الظنون 1 / 296؛ معجم المؤلفین 10 / 127.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ سمعانی

محمد ـ سمعانی ( 466 ـ 510ه )

ابوبکر محمد بن منصور بن محمد سمعانی مروزی خراسانی.

اهل مرو بود و در سال 466ه به دنیا آمد. وی پدر ابوسعد سمعانی و از دانشمندان برجسته و بنام روزگار خویش بود؛ چنان که ابوسعد در شرح حال پدرش می نویسد: وی تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش فراگرفت، سپس برای استفاده از استادان دیگر بلاد راهی سفر به سرزمین ها و شهرهای گوناگون ازجمله بغداد و کوفه در عراق، مکه در حجاز و نیشابور و همدان و اصفهان در ایران می شود و از مشایخ بسیاری همچون ابوالخیر بن ابی عمران صفار، ابوسعید طاهری و علی بن احمد مؤذن در فقه و حدیث و دیگر علوم بهره مند می گردد. 1 بر پایه گزارش ذهبی که شرح حال نسبتاً مشروحی را از وی در کتب خویش ارایه کرده، او تمام عمر خویش را در عبادت و تحصیل سپری کرد و در بسیاری از علوم و فنون متداول و رایج آن روزگار مهارت داشت و در بعضی نیز از اطلاعات وسیعی برخوردار بود. در فقه و مسائل اختلافی میان مذاهب فوق العاده چیره دست بود. در حدیث سرآمد محدثان همعصر خود بود. در جامع مرو بالغ بر 140 مجلس املای حدیث داشت که تا آن زمان بی سابقه و بی نظیر توصیف شده، به علاوه در رجال، انساب، تاریخ و ادبیات ازجمله شعر به صورت نظم و نثر توانا بوده است. 2 نقل شده در زمانی که در بغداد بود، در نظامیه کرسی وعظ داشت و احادیثی را که به آنها استناد می کرد به همراه اسناد کامل بود. 3 از میان شاگردان وی می توان به ابوطاهر سلفی، ابوالفتوح طائی و ابوطاهر سنجی اشاره کرد که از او روایت کرده و بهره مند شده اند. 4 مذهب سمعانی را شافعی دانسته اند. سبکی نام وی را در شمار علمای شافعی آورده و می نویسد: او جامع علوم و فنون عصر خویش بود و در شعر نیز دستی داشت؛ سپس ابیاتی از آن را نقل کرده است. 5 گفته شده وی پیش از مرگش سروده های خود را از بین برد و تنها ابیاتی از آن در دست است. 6 او سرانجام در ماه صفر سال 510ه در مرو از دنیا رفت و در سفحوان یکی از گورستان های مرو در کنار پدرش به خاک سپرده شد. 7 وی دارای آثار بسیاری بود؛ اما تنها از تعدادی از آنها نام برده شده است از جمله: ادب الاملاء و الاستملاء؛ مجالس فی الحدیث و الامالی8 ابن اثیر تمام احادیث وی و امالی او را در حدیث ستوده و همه آنها را تأیید کرده است. 9

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 3 / 300. 2 ـ تاریخ الاسلام 35 / 260. 3 ـ تذکرة الحافظ 4 / 1267. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 373. 5 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 5 و 9. 6 ـ طبقات الشافعیة ( اسنوی ) 1 / 323. 7 ـ وفیات الاعیان 3 / 211. 8 ـ هدیة العارفین 2 / 83. 9 ـ الکامل فی التاریخ 10 / 524.

دیگر منابع: مرآة الجنان 3 / 152؛ شذرات الذهب 4 / 29؛ البدایة و النهایة 12 / 180؛ الاعلام 7 / 112؛ کشف الظنون 1 / 45؛ معجم المؤلفین 12 / 52؛ العبر 2 / 396؛ اللباب فی تهذیب الانساب 2 / 139؛ دول الاسلام 263؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 339؛ الوافی بالوفیات 5 / 75؛ طبقات المفسرین ( داودی ) 2 / 257؛ المنتظم 17 / 150.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ سوزنی

محمد ـ سوزنی (م 569ه )

ابوبکر محمد بن علی سوزنی سمرقندی نسفی سلمانی شمس الدین.

آقابزرگ نام دیگر او را مسعود آورده است. 1 اصل و تبار وی از روستای « کلاش » از توابع سمرقند بود2 و خود او در نسف متولد شد. 3 گویند نسبش به سلمان فارسی می رسد؛ چنان که در بعضی اشعار او این مطلب اظهار شده است. 4 سوزنی برای تحصیل علم به بخارا رفت و مدتی در یکی از مدارس آنجا به کسب علم پرداخت. 5 ظاهراً از علوم دین، تنها به فراگیری علومی چون اخبار، تفسیر و حدیث پرداخت؛ سپس به شاعری روی آورد. 6 گویند در جوانی عاشق پسر خیاطی شد و به هوای او خیاطی پیشه کرد و پس از آنکه طبعش به شاعری میل کرد، خود را به سوزنی متخلص نمود. 7 پدرش نیز چنان که خود می گوید شاعر بود؛ ولی در تذکره ها نامی از وی نیست. بدیع الزمان می نویسد: سوزنی دارای بیانی سهل و سبکی ساده و شیرین بود. سبک بیانش همان سبک فرخی است که حلاوت، سهولت و خیال ساده را نمایش می دهد؛ ولی سوزنی جدّ را به هزل مبدل کرده و جمل ها و مفردات عربی را که در شعر فرخی کم است، بسیار به کار می برد. او روش عنصری را نیز دوست داشت و از او به