مناطق گوناگون ازجمله مصر و افریقیه ( تونس ) مسافرت کرد و مدتی ساکن شهر مهدیه، از شهرهای افریقیه شد؛ ولی با پیش آمدن جنگ بین مسلمانان و مسیحیان ( جنگ های صلیبی ) و تصرف این شهر به دست مسیحیان ( 1087م ) به صقلیه بازگشت. پس از مدتی به مصر و سپس حلب مسافرت کرد. در حلب نیز بخت با او یار نبود؛ زیرا در نزاع بین شیعه و اهل سنت، کتاب های او از بین رفت؛ ازاین رو مجبور به مسافرت به حماة، شهری در غرب سوریه شد. 1 او همواره با فقر شدید دست به گریبان بود، به گونه ای که در حماة مجبور شد دخترش را به غیر کُفُوْ شوهر دهد و از این ناحیه مشکلاتی برای او پیش آید. وی درنهایت در حماة در سال 565 ه درگذشت. 2 آثار او عبارت اند از: التفسیر الکبیر، 3 ینبوع الحیاة فی تفسیر القرآن [ خطی ] در دوازده مجلد، 4 الاشتراک اللغوی و الاستنباط المعنوی، سُلوان المُطاع فی عُدوان الأتباع ( الطباع )، در زهد و حکمت و نوادر اخبار پادشاهان که به زبان پرندگان و وحوش نوشته شده5 و به زبان های گوناگون اروپایی و همچنین به زبان ترکی ترجمه شده است. 6 أنباء نجباء الأبناء [ چاپ شده ] در تراجمِ احوال، مختصری از این کتاب به عنوان دُرر الغرر فی انباء الابناء که در کتاب سُلوان المطاع بدان اشاره کرده، در کتابخانه برلین موجود است، 7 القواعد و البیان فی النحو، حاشیه بر درة الغواص قاسم بن علی حریری ( م516 ه ) و رد بر آن است، شرح مطولی بر مقامات حریری، شرح مختصر دیگری بر مقامات به نام التنقیب علی ما فی المقامات من الغریب [ خطی ]، أسالیب الغایه فی احکام آیه خیر البِشَر بخیر البَشَر، به گفته یاقوت حموی در إرهاصات قبل از ظهور نبی أعظم صلی الله علیه و آله است، 8 ولی چنان که از نام این کتاب پیداست و بروکلمان نیز اشاره کرده، موضوع این کتاب بشارت هایی می باشد که درباره ظهور آن حضرت از تورات و انجیل و احبار یهود و کاهنان عرب به ما رسیده است، 9 إکسیر کیمیاء التفسیر، أرجوزةٌ فی الفرائض و الولاء، مُلَح اللغه فی ما اِتَّفَقَ لفظه و اخْتَلَفَ معناه، 10 الجُنّة مِن فِرَق اهل السنّ، در اعتقادات، المعادات، همچنین در اعتقادات، التشخین فی اصول الدین، کشف الکسف فی نقض الکتاب المسمی بالکسف، الاِنباء عن الکتاب المسمی بالاحیاء، مالک الاذکار فی مسالک الافکار، الخُوَذ الواقیه و العُوَد الراقیه، در موعظه، نصایح الذکری، الاشاره الی علم العبارة، مختصرٌ فی النحو، 11 اعلام النبوه، بیان الصور فی معرفة الاوقات بالآله، معاتبة الجری ء علی معاقبة البری ء، بیان القدر بین سنة و شهور و منازل و قمر فی علم المیقات، 12 مثنی الاستئناف للمعونة و الاِشراف. 13

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الأدباء 19 / 48. 2 ـ وفیات الاعیان 4 / 397. 3 ـ معجم الادباء 19 / 48. 4 ـ الاعلام 6 / 230. 5 ـ کشف الظنون 2 / 998. 6 ـ معجم المطبوعات العربیه 1 / 149. 7 ـ تاریخ الادب العربی ( بروکلمان ) 6 / 160. 8 ـ معجم الادباء 19 / 49. 9 ـ تاریخ الادب العربی 6 / 160. 10 ـ معجم الادباء 19 / 49. 1
[1] ـ الوافی بالوفیات 1 / 141 و 142. 12 ـ هدیة العارفین 2 / 96. 13 ـ تاریخ الادب العربی 6 / 163.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 1 / 142؛ معجم المؤلفین 10 / 241 و 11 / 141؛ الذریعة 16 / 222؛ کشف الظنون 1 / 171، 261، 438، 741 و 2 / 1723، 1788 و 199؛ ایضاح المکنون 1 / 68.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ طائی

محمد ـ طائی (475 ـ 555ه )

ابوالفتوح محمد بن محمد بن علی بن محمد طائی همدانی.

در سال 475ه در همدان به دنیا آمد. وی محدث بود و نزد فید بن عبدالرحمان شعرانی، عبدالرحمان بن حمد دونی، ظریف بن محمد نیشابوری و علامه ابوالمحاسن رویانی به استماع حدیث پرداخت. 1 به نوشته ابن عماد، وی در به دست آوردن دانش و کسب مقامات علمی به زادگاه خود بسنده نکرد و زحمت سفر را بر خود هموار کرده و به بلاد و شهرهای دوردستی در خراسان و جبال و عراق مسافرت کرد و از استادان بسیاری بهره گرفت. 2 سبکی، وی را در زمره علمای شافعی برشمرد و می نویسد: از کتاب الاربعین وی استفاده برده است. 3 اسنوی نیز با تأکید بر این نکته درباره طائی آورده است که او مدت هفت سال در مرو اقامت داشت و از مریدان و شاگردان خاص پدر ابوسعد سمعانی بود و فقه را نزد وی و فقیه برجسته آن دیار، بغوی فرا گرفت. 4 سبکی به نقل از ابوسعد سمعانی نوشته است همدانی حظ وافری از دانش های گوناگون ازجمله فقه، حدیث، ادبیات و موعظه داشت5 و چنان که سمعانی خود نقل کرده مدتی در همدان در مجلس وعظ او شرکت جسته و آن را نیکو و قابل تحسین دانسته است. 6 همدانی شاگردانی نیز داشت که از آن میان می توان به افرادی چون محمد بن عبداللّه بن بنّاء صوفی، حسین بن زبیدی و ابوالمنجّا بن اللتّی اشاره کرد. 7 وی در سال 555ه از دنیا رفت. 8