پرتغال، ولی ساکن طُلیطله یکی از شهرهای اسپانیا بود. وی سفری به مشرق و مصر داشت و در مصر با ابوعبداللّه قضاعی ملاقات و از او روایت کرد. 3 از دیگر مشایخ او احمد بن سعید بن نفیس، ابوعمرو دانی و ابوبکرمحرز بودند. احمد بن محمد بن حرب مسیلی ( مستملی ) 4 ابوالحسن عَبَسی مُقری ء و ابن مطاهر نیز از شاگردان او بوده و از او روایت کرده اند. وی در تسلط بر ادبیات عرب به بالاترین حد رسید و درنهایت در اواخر سال 501 یا اوایل سال 502ه5 در بَطْلَیوس اندلس از دنیا رفت. اثر او الناهج للقرائات باشهر الروایات است. 6

پی نوشت ها

[1] ـ غایة النهایه 2 / 277. 2 ـ معجم البلدان 1 / 195. 3 ـ الصلة 2 / 562. 4 ـ غایة النهایه 2 / 277. 5 ـ الصلة 2 / 562. 6 ـ المُقفی الکبیر 7 / 455.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 1 / 267؛ الأعلام 7 / 137؛ ایضاح المکنون 2 / 617؛ هدیة العارفین 2 / 78؛ معجم المؤلفین 12 / 111؛ تاریخ الاسلام 35 / 70.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ طوسی

محمد ـ طوسی (حیات 555ه )

محمد بن محمود بن احمد طوسی سلمانی.

درباره وی جز اطلاعات بسیار اندکی که در برخی منابع متأخر آمده، آگاهی دیگری در دست نیست؛ چنان که از نسبت مؤلف استظهار می شود اهل طوس بوده است. حاجی خلیفه اثری با عنوان عجائب المخلوقات را که به زبان فارسی است به وی نسبت داده و می نویسد: وی این کتاب را در سال 555ه تألیف کرد. 1 اسماعیل پاشا نیز با تأکید بر این مطلب نوشته کتاب فوق مصور بوده و در هند به چاپ رسیده است. 2 تاریخ درگذشت مؤلف به دست نیامد.

پی نوشت ها

[1] ـ کشف الظنون 2 / 1127. 2 ـ هدیة العارفین 2 / 93.

دیگر منابع: الذریعه 15 / 219.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ طوسی

محمد ـ طوسی (م پس از 560ه )

ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه عمادالدین طوسی معروف به ابن حمزه مشهدی و ابوجعفر ثانی یا ابوجعفر متأخّر.

ابوجعفر ثانی یا ابوجعفر متأخر از این رو بر وی اطلاق شده که پس از فقیه و متکلم بزرگ شیعه، شیخ طوسی ( م460ه ) بوده و در کنیه و اسم و لقب با وی تشابه داشته است. 1 از حیات فردی و اجتماعی او در منابع ذکری به میان نیامده است. شیخ منتجب الدین ( م پس از 600ه ) از وی به عنوان امام، فقیه، عالم، واعظ [ و متکلم ] یاد کرده، سپس به آثار وی اشاره می کند2 و از آنجا که منتجب الدین در ذکر آثار ابن حمزه سند خود را ذکر نمی کند، استظهار می شود از معاصران وی بوده است. 3 گذشته از این، به گفته برخی از محققان، ابن حمزه در سال 560ه از تألیف کتاب خود الثاقب فی المناقب فراغت یافته4 و بنابراین باید گفت وفات او پس از این سال رخ داده است. از ویژگی های او دادن فتاوایِ نادر است که میان فقهای شیعه دیده نمی شود؛ برای نمونه، وی بر خلاف قول مشهور، بلوغ دختر را در ده سالگی دانسته است. 5 از استادان او ابوجعفر محمد بن حسین بن جعفر شوهانی است که در مشهدالرضا علیه السلاماز او حدیث شنیده و از او نیز روایت کرده است. 6 سید جلال الدین عبدالحمید بن شمس الدین فخّار بن معد علوی حسینی نیز از او روایت می کند. 7 محدث قمی، ابن شهرآشوب ( م 588ه ) را نیز از شاگردان وی دانسته است. 8 قبر ابن حمزه در کربلا، خارج باب النجف معروف است. 9 آثار او عبارت اند از: الثاقب فی المناقب، مؤلف خود این نام را برای کتاب خویش برگزیده، 10 با وجود این شیخ منتجب الدین از این کتاب به عنوان المعجزات یاد کرده است. 11 این کتاب در ذکر معجزات و مناقب پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، حضرت زهرا علیهاالسلام و ائمه معصومین علیهم السلام و همچنین در ذکر معجزاتی است که در قرآن برای پیامبران ذکر شده است؛ الوسیلة الی نیل الفضیله این کتاب در ضمن کتاب جوامع الفقهیه12 و همچنین به تحقیق عبدالعظیم البکاء و بار دیگر به تحقیق شیخ محمد حسون به چاپ رسیده است و به اختصار، مشتمل بر تمام ابواب فقهی است. متأخران از ابن حمزه همه بر این کتاب اعتماد کرده و از آن نقل کرده اند. 13 به گفته أفندی برخی درباره مصنف این کتاب به اشتباه رفته اند؛ 14 ولی یحیی بن سعید هُذَلی حلی ( م 689 یا 690ه ) در کتاب نزهة الناظر ضمن نقل قول از این کتاب به تألیف این کتاب به دست ابن حمزه ( ابوجعفر متأخر ) تصریح کرده است، 15 الواسطه در فقه، الرائع فی الشرائع، مسائل فی الفقه. 16 أفندی به نقل از شیخ زین الدین در رسالة الجمعه کتاب نهج العرفان الی هدایة الایمان را نیز از آثار عمادالدین طبرسی برشمرده و می گوید: ظاهرا منظور همان ابن حمزه