در جمع میگساران و باده نوشان فاسد می گذرانید؛ اما درنهایت مواهب شعری و هوش سرشار وی و مهارتش در لغت، او را از سقوط حتمی نجات بخشید. 5 ابن هباریّه از شاعران برجسته روزگار خویش بود و زبان شعر وی به دور از هر گونه سختی و پیچیدگی بود. 6 در آغاز، اشعار جدی و خالی از هر گونه هزل می سرود و ازآنجاکه ذوق مردم را به گونه ای دیگر یافت، دیری نپایید اشعار خود را با هجو و سخریه و هرزه گویی درآمیخت و همه مردم را به مسخره گرفت و هیچ کس از زبان او در امان نبود تا بدانجا که پدر و مادر خویش را هجو کرد. از آن گذشته پا فراتر نهاده بسیاری از بزرگان و دولتمردان را هجو می کرد که نتیجه آن جز مطرودشدن و تحت تعقیب قرارگرفتن نبود. وی که در این زمان هنوز در بغداد می زیست، به ناچار به زندگی مخفیانه روی آورد و در شهرهای گوناگون عراق سرگردان بود تا اینکه از آنجا گریخت و به اصفهان رفت. نخست مورد استقبال و احترام قرار گرفت و به شهرتی دست یافت؛ ولی پس از چندی به طینت و فطرت خود باز گشته و به سرودن هجویات روی آورد و خواجه نظام الملک را هجو کرد. 7 ابن خلکان در این باره می نویسد: وی در دربار خواجه نظام الملک طوسی ( 455 ـ 485 ) و ملکشاه سلجوقی ( 465 ـ 485 ) خدمت می کرد و از شاعران دربار بود؛ همواره مورد توجه آنها قرار داشت و در آسایش و راحتی می زیست؛ اما دیری نپایید به تحریک و دسیسه ابن دارست که ظاهرا از بزرگان دربار بود و با نظام الملک سر سازگاری نداشت، به هجو او پرداخت؛ ولی خواجه از وی درگذشت و حتی مقرری او را بیشتر کرد، هرچند او باز، وی را هجو کرد. 8 به هر حال وی از هجوسرایی خود طرفی نبست و مطرود عام و خاص گشت و پس از مدتی اقامت در اصفهان عازم کرمان شد و تا پایان عمر در آنجا اقامت داشت. 9 درباره قالب و سبک هجویات او نوشته اند: وی پیرو ابن حجاج استاد اشعار سخیف و هجو بود. 10 گرچه ابن هباریّه به سرودن اشعار هجو و فساد اخلاق شهرت دارد، سروده های بسیاری نیز از وی نقل شده که حکایت از جوانمردی و خردمندی وی دارد. 11 درباره مذهب ابن هباریّه گزارشی در دست نیست، هرچند ابن جوزی به نقل از برخی از مشایخ می نویسد: « زمانی که وی از سرزمین کربلا گذشت، بر امام حسین علیه السلام و خاندان او گریست و در رثای آنان اشعاری سرود ». 12 علامه سید محسن امین نیز می نویسد: « به دلیل اینکه وی اشعاری در رثای امام حسین علیه السلامو اهل بیت او دارد، می توان او را شیعه دانست. به علاوه آنکه از سمعانی نیز چنین مطلبی را نقل کرده است ». 13 محدث قمی نیز از این نکته استفاده کرده و او را شیعه قلمداد نموده است. 14 به هر حال ابن هباریّه سرانجام در سال 504 یا 509 در کرمان از دنیا رفت. 15 او آثاری دارد که عبارت اند از: دیوان شعر که به گفته صفدی غالب آن سخیف و هجویات است، 16 نتایج ( تاریخ ) الفطنة فی نظم کلیله و دمنه، نزهة الاحباء، 17 فلک المعانی، نظم رسالة حیّ بن یقظان، 18 الصادح و الباغم که به گفته علامه امینی بارها در هند و مصر و بیروت به چاپ رسیده است. 19

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 5 / 626؛ اللباب فی تهذیب الانساب 3 / 381. 2 ـ لسان المیزان 5 / 367 ـ 368. 3 ـ وفیات الاعیان 4 / 457. 4 ـ لسان المیزان 5 / 367 ـ 368. 5 ـ دایرة المعارف الاسلامیه 1 / 291. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 392. 7 ـ لسان المیزان 5 / 367 ـ 368. 8 ـ وفیات الاعیان 4 / 453 ـ 454. 9 ـ وفیات الاعیان 4 / 457. 10 ـ شذرات الذهب 4 / 24. 1
[1] ـ وفیات الاعیان 4 / 454 و457. 12 ـ تذکرة الخواص 245. 13 ـ اعیان الشیعه 9 / 407. 14 ـ فوائد الرضویه 620. 15 ـ کشف الظنون 1 / 769. 16 ـ الوافی بالوفیات 1 / 132. 17 ـ هدیة العارفین 2 / 79. 18 ـ معجم المؤلفین 11 / 225. 19 ـ اعیان الشیعه 9 / 407.

دیگر منابع: فوات الوفیات 3 / 347؛ النجوم الزاهرة 5 / 210؛ الاعلام 7 / 23؛ کشف الظنون 2 / 1069 و 1291؛ ایضاح المکنون 2 / 621؛ الذریعه 1 / 32.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ عبدری

محمد ـ عبدری (م 567ه )

ابوبکر محمد بن عبداللّه بن میمون عبدری قیسی عبقری قرطبی.

ادیب، قاری، شاعر، کاتب، مفسر، فقیه، لغوی، نحوی و صاحب فصاحت و بلاغت. 1 از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست؛ اما با توجه به اینکه گفته شده وی هنگام وفات حدود هفتاد سال داشته، می توان تولد او را در دهه نود قرن پنجم هجری گمانه زد. وی اهل قرطبه بود؛ ولی به دلیل بروز فتنه و آشوب در این شهر به مراکش رفت و در آنجا ساکن شد. 2 او فردی متواضع، شوخ طبع، دارای اخلاق و معاشرتی نیکو بود. 3 به مدت ده سال نیز از محضر ابوولید بن رشد استفاده کرد. 4 وی همچنین از ابومحمد بن عتاب، ابوبحر بن حاج، ابوالحسن عبدالرحمان بن بقی، یونس بن مغیث، ابوعبداللّه بن اصبغ، ابوالحسن بن شریح، ابوبکر بن العربی، ابوالحسن علی بن احمد بن