حاجبیّه مشهور شد، به تدریس اشتغال یافت. او در تدریس روش های مخصوص به خود داشت؛ ولی یک روش وی متمایز از دیگر روش ها بود و بسیار پرفایده6 [ که احتمالاً همان روش بحث و مناظره بود ]؛ به هر حال با این روش شاگردان بسیاری را تربیت کرد که از آن میان نام افرادی چون قاضی نجم الدین ابن راجح به چشم می خورد. 7 اسنوی ضمن آنکه عراقی را از علمای شافعیه برشمرده می نویسد: وی دو برادر دیگر به نام علاء طاوسی و قطب الدین طاوسی داشت که در همدان ساکن بودند. علاء پس از برادرش رکن الدین، در مدرسه حاجبیه تدریس می کرد و همچون برادر در جدل و مناظره مهارتی تمام داشت و در سال 617ه از دنیا رفت. قطب الدین نیز مدتی قاضی القضات عراق عجم بود. همو می نویسد: زادگاه هر سه برادر در قزوین بوده است. 8 در مقابل، قرشی نام وی را در زمره علمای حنفی ذکر کرده است. 9 وی را فردی بااخلاق، خوش معاشرت و دارای سعه صدر دانسته اند. 10 عراقی سه کتاب با عنوان روش مناظره و جدل در مسائل اختلافی داشت که شهرت دارد؛ به علاوه نظم کتاب الاشارات ابن سینا، نظم کتاب السیره ابن هشام و نظم کتاب المفصل زمخشری از آنِ اوست. 11 وی درنهایت در چهاردهم جمادی الآخر سال 600ه در همدان از دنیا رفت. 12

پی نوشت ها

[1] ـ شذرات الذهب 4 / 346. 2 ـ وفیات الاعیان 3 / 258. 3 ـ همان. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 353. 5 ـ التدوین فی اخبار قزوین 3 / 308. 6 ـ وفیات الاعیان 3 / 258 / 259. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 353. 8 ـ طبقات الشافعیه 2 / 71. 9 ـ الجواهر المضیئه 3 / 356 و 4 / 76. 10 ـ التدوین فی اخبار قزوین 3 / 308. 1
[1] ـ هدیة العارفین 1 / 622 و 2 / 106. 12 ـ مرآة الجنان 3 / 377.

دیگر منابع: العبر 3 / 129؛ معجم المؤلفین 11 / 285؛ الکنی و الالقاب 2 / 439؛ ریحانة الادب 4 / 21؛ کشف الظنون 1 / 424 و 2 / 1113.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ عراقی

محمد ـ عراقی (580ه )

ابوالقاسم محمد بن احمد سیماوی عراقی سمانوسی معروف به فروزشاه سماوی.

درباره شرح حال و زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست، جز اینکه وی عالمی شیمیدان و کیمیاگر بوده است. 1 نگاهی به اسامی آثار و کتاب هایش این مطلب را تأیید می کند. وفات وی را حدود سال 580ه دانسته اند. 2 آثار وی عبارت اند از: الکنز الافخر و السر الاعظم فی تعریف الحجر المکرم، 3 اقالیم السبعه که مراد از اقالیم در اینجا معادن می باشد و موضوع آن درباره علم صنعت است، 4 حل الرموز و فتح اقفال الکنوز، موضوع این اثر درباره افرادی می باشد که علوم و اسرارشان را درباره گنج ها و کیمیاگری پنهان می کردند و از آموزش آن به دیگران خودداری می ورزیدند، 5 النجاة و التصال بعین الحیاة، 6 الدرر المختومة بالصور، این اثر شامل چند باب درباره علم شیمی، ماده و کیفیات آن است. 7 نسخه ای از این اثر به تاریخ کتابت 1050ه در ابوشهر ( بوشهر کنونی ) موجود می باشد؛ 8 الدرر المنثور فی شرح الشذور؛ دو نسخه از این اثر که یکی در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود و دیگری به خط محمد بن ابتغاز جاجی که آن را برای زین الدین عبدالکریم معروف به المستمدی در هجدهم جمادی الثانی سال 883ه نسخه برداری نموده، موجود می باشد؛ 9 عیون الحقایق و کشف ( ایضاح ) الطرائق، کل کتاب در سه باب خلاصه می شود و مطالبی درباره علم جفر، علوم غریبه، شعبده بازی، سرگرمی و مکانیک دوره ساسانی و نیز خواص بعضی از ادویه ها را دربرمی گیرد؛ 10 الاشارات و المقالات در علم کیمیا که خود عراقی در اول عیون الحقایق از این اثر خود نام برده و یادآور شده آن را قبل از عیون الحقایق تألیف نموده است. 11 حاجی خلیفه نیز این مطلب را تأیید نموده و متذکر شده در نسخه ای که در سال 995ه نوشتم، این اثر ازجمله کتبی بود که آن را محی الدین افندی وقف کرده بود؛ 12 المکتسب فی زراعة ( صناعة ) الذهب، بر این کتاب عراقی، ایدمر بن علی جلدکی شرح نگاشته است. وی می گوید المکتسب کتابی موجز و مفید بود، ولی نویسنده و شرح حال مؤلف آن مشخص نبود تا اینکه در پشت نسخه ای از آن آمده بود که از آنِ محمد عراقی است. شرح جلدکی، نهایة الطلب فی شرح المکتسب نام دارد و در سه مجلد که هر کدام شامل مقدمه، چند مقاله و یک خاتمه می باشد، 13 ولی در فهرست کتابخانه پسران مولوی محمد بن غلام رسول در بمبیی، المکتسب در شمار آثار جابر بن حیان آمده است. 14

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 8 / 292. 2 ـ همان. 3 ـ ایضاح المکنون 2 / 383. 4 ـ کشف الظنون 2 / 1395. 5 ـ کشف الظنون 1 / 686 و 2 / 1929.