ـ معجم المؤلفین 8 / 292. 7 ـ کشف الظنون 1 / 749. 8 ـ ذیل کشف الظنون 46. 9 ـ ذیل کشف الظنون 45 و 97. 10 ـ کشف الظنون 2 / 1186. 1
[1] ـ همان. 12 ـ همان. 13 ـ کشف الظنون 2 / 1811. 14 ـ الذریعه 22 / 157.

دیگر منابع: ایضاح المکنون 2 / 133 ـ 134؛ الذریعه 24 / 401.

گلشاد حیدری

محمد ـ عکّی

محمد ـ عکّی (م525ه )

ابوعبداللّه محمد بن داود بن عطیة بن سعید عکی جراوی افریقی قلعی.

از زندگانی و احوال وی اطلاعات اندکی در دست است. وی قیروانی الاصل بود. تاریخ دقیق ولادت وی معلوم نیست. ذهبی می نویسد: عکّی درحالی که دهه هشتاد از عمر خود را سپری می کرد، از دنیا رفت. با توجه به این مطلب و تاریخ مرگ او می توان دریافت ولادت وی در دهه چهل قرن پنجم هجری بوده است. به هر حال بر پایه گزارش ذهبی او در اندلس، نزد عبدالجلیل ربعی و ابوعلی غسّانی دانش آموخته و مطالبی را اخذ کرده است و خود نیز کرسی تدریس داشت و شاگردانی را تربیت کرد. علاوه بر تعلیم و تعلّم، از مناصب اجتماعی نیز به دور نبوده، بدین دلیل مدتی قضاوت شهرهای تلمسان، اشبیلیه و فاس را بر عهده داشت و درنهایت در ذی القعده سال 525 ه از دنیا رفت. 1 کتاب المسائل المشهورة فی الحدیث تنها اثر اوست. 2

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 36 / 136. 2 ـ هدیة العارفین 2 / 86.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 9 / 296.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ عماد

محمد ـ عماد (519 ـ 597ه )

ابوعبداللّه محمد بن محمد بن حامد عماد اصفهانی معروف به عمادالدین کاتب و ملقب به ابن اخی العزیز.

در سال 519ه در اصفهان به دنیا آمد و دوران رشد و نوجوانی اش را در آنجا سپری کرد و به دلیل اشتیاق فراوان به تحصیلات و دانش اندوزی، در سنین جوانی راهی بغداد شد و در مدرسه نظامیه که در آن زمان از شهرت و اعتبار ویژه ای برخوردار بود مستقر گردید و به علوم متداول و رایج آن روزگار از قبیل فقه و اصول و حدیث و ادبیات اشتغال یافت. فقه را نزد فقیه برجسته و بنام بغداد ابومنصور سعید بن رزاز فرا گرفت و حدیث را از محدثان مشهوری همچون ابومنصور محمد بن عبدالملک، ابوالحسن بن عبدالسلام، مبارک بن علی سمذی و دیگران شنید. 1 سبکی با تأکید بر این نکته که عماد از خانواده ای اهل علم و فضل و ریاست برخاسته بود، در گزارش خود آورده است او در اصفهان نیز از محضر ابوالمعالی ورکانی و محمد بن عبداللطیف خجندی فقه آموخته است. 2 به هر حال اصفهانی با جدیت و سعی و تلاش فراوان از سویی و استعداد درخشانی که در وی نهفته بود، به زودی به جایگاه علمی شایسته ای دست یافت و در بسیاری از علومی که آموخته بود، چیره دست و صاحب نظر گردید و پس از سال ها رنج و مشقت با کوله باری از علم به زادگاهش اصفهان مراجعت کرد؛ اما دیری نپایید برای بار دوم اصفهان را ترک کرد و دیگر بار عازم بغداد شد و چون به شهرتی در فنون گوناگون دانش دست یافته بود و در کتابت و انشا دستی توانا داشت، به دستگاه وزیر معروف عباسی یحیی بن هبیره ( 544 ـ 566 ) که خود نیز از فقها و ادبیان دربار و وزیر دو خلیفه المقتفی ( 530 ـ 555 ) و المستنجد ( 555 ـ 566 ) بود، راه یافت و سالیانی در دربار وی بود. پس از درگذشت ابن هبیره در سال 560ه در سال 562ه بغداد را به قصد دمشق ترک کرد و به دربار نورالدین محمود بن اتابک زنگی ( 54
[1] ـ 569 ) از پادشاهان اتابک شام پیوست و از منشیان دربار گردید و آنچنان مورد عنایت و توجه پادشاه بود که به عنوان سفیر وی به بغداد روانه شد و پیامی را به سوی خلیفه وقت المستنجد آورد و پس از بازگشت از عراق در سال 567ه به سمت مدرسی در مرکز علمی آنجا، یعنی عمادیه برگزیده و اداره آن مرکز نیز به وی واگذار گردید. به علاوه آنکه نظارت بر دیوان انشا و کتابت دربار بر عهده وی گذاشته شد و سالیانی در این سمت باقی بود تا اینکه ملک نورالدین درگذشت؛ ولی پس از وی مورد بی اعتنایی و غفلت قرار گرفت و چون اوضاع را بسامان نیافت، قصد موصل کرد؛ اما به سبب مرضی که به آن دچار شد به حلب بازگشت و این در زمانی بود که شهر حلب تحت سلطه صلاح الدین ایوبی ( 557 ـ 589 ) درآمده بود؛ لذا وی فرصت را غنیمت شمرده و در مدح صلاح الدین اشعاری