سرود که خود آغازی بود برای دستیابی و نزدیکی وی به دستگاه حکومت ایوبی تا بدانجا که از خاصان و ملازمان رکاب صلاح الدین گردید و سالیانی چند در خدمت وی بود. 3 سبکی در تکمیل این گزارش ضمن آنکه عماد اصفهانی را از فقهای شافعی برشمرده می نویسد: « وی در مدت زمانی که در دربار صلاح الدین بود، در آسایش و راحتی بود و در ناز و نعمت می زیست و با احترام با او رفتار می شد و با زبان و قلم خود چنان نفوذی یافته بود که زبانزد عام و خاص قرار گرفت؛ چه اینکه از درجات والای علمی ازجمله در فقه، اصول، حدیث، مسائل اختلافی بین مذاهب، نحو، لغت، تاریخ و کتابت و انشا برخوردار بود ». 4 ابن خلکان نیز در تقرب اصفهانی به دستگاه صلاح الدین آورده است: وی امین اسرار دربار و در حقیقت جانشین قاضی فاضل ابوالفضل شهروزی که متولی امور دربار بود گردید5 و میان او و قاضی فاضل، مکاتبات و محاورات لطیفی بود. 6 پس از درگذشت صلاح الدین در سال 589 و دگرگونی اوضاع سیاسی مملکت از سویی و آشفتگی روحی عمادالدین از سوی دیگر، وی به ناچار خانه نشین شد و به طور کلی از دخالت در امور سیاسی و مملکت داری کناره گرفت و به تدریس و تصنیف روی آورد. 7 گفته شده وی آنچنان در فقه قوی بود که برخی از فقها در حلقه درس او شرکت می کردند. 8 او در بغداد، دمشق و مصر کرسی تدریس داشت9 و شاگردانی را تربیت کرده که در آن میان نام افرادی همچون یوسف بن خلیل، فتوح بن نوح و عبدالعزیز بن عثمان اربلی به چشم می خورد. 10 به نوشته یافعی وی که به دو زبان عربی و فارسی کتابت و انشا می کرد، از نظم و نثری بسیار قوی برخوردار بود. 11 صفدی نیز با تأکید بر این نکته، نظم او را از نثرش بهتر دانسته است؛ چه اینکه معتقد است نثر وی از پیچیدگی هایی برخوردار است؛ اما نظم وی لطافت خاصی دارد و دچار مشکل نیست. 12 به هر حال وی در سال 597ه در دمشق از دنیا رفت و در مقابر صوفیه به خاک سپرده شد. 13 آثار وی عبارت اند از: البرق الشامی فی التاریخ، خطفة البارق و عطفة الشارق فی التاریخ، دیوان دو بیت، دیوان رسائل، دیوان شعر، زبدة النصرة و نخبة العصرة فی التاریخ، السیل علی الذیل لتاریخ بغداد للسمعانی، العتبی و العقبی رسالة فی التاریخ، القدح ( الفتح ) القسی فی الفتح القدسی، نحلة الرحلة فی التاریخ، نصرة الفترة و عصرة القترة فی اخبار السلجوقیه، 14 عبت الزمان فی عقبی الحدثان، 15 خریدة القصر و جریدة العصر که شامل شعرای قرن پنجم تا روزگار خود است از قبیل شاعران عراق، عجم، شام، جزیره، مصر و عرب که تقریبا هیچ کس را فروگذار نکرده است. 16 کتاب اخیر چاپ شده است.

پی نوشت ها

[1] ـ التکمله لوفیات النقله 1 / 393. 2 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 179. 3 ـ معجم الادباء 19 / 12 ـ 15. 4 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 180. 5 ـ وفیات الاعیان 5 / 149. 6 ـ مرآة الجنان 3 / 373 ـ 374. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 347. 8 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 345. 9 ـ التکمله لوفیات النقله 1 / 393. 10 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 346 ـ 347. 1
[1] ـ مرآة الجنان 3 / 373 ـ 374. 12 ـ الوافی بالوفیات 1 / 133. 13 ـ شذرات الذهب 4 / 333. 14 ـ هدیة العارفین 2 / 105. 15 ـ الوافی بالوفیات 1 / 133 و 140. 16 ـ معجم الادباء 19 / 19.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 12 / 171؛ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 70؛ العبر 3 / 120؛ دول الاسلام 318؛ البدایة و النهایه 13 / 30؛ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 1 / 185؛ النجوم الزاهره 6 / 178؛ الاعلام 7 / 27؛ معجم المطبوعات العربّیه و المعرّیه 2 / 1375؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 115؛ کشف الظنون 1 / 702، 2 / 1103 و 1316؛ ایضاح المکنون 2 / 92؛ معجم المؤلفین 11 / 204؛ اسماء الکتب 155.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ عنتری

محمد ـ عنتری (حدود 560ه )

ابومؤید محمد بن مجلی بن صائغ عنتری جزری.

اهل جزیره، سرزمینی بین دجله و فرات بود. 1 او نخست اخباری مربوط به عنتر عبسی که از شعرا و جنگجویان مشهور عرب در زمان جاهلیت بود، می نوشت؛ بدین علت بدو شهرت یافت. 2 وی پزشکی حاذق و دانشمندی معروف و مدبر بود. در ادبیات بر دیگران برتری داشت و اشعار بسیاری در حکمت و غیر آن سروده بود که ابن ابی اصیبعه بعضی از آنها را آورده است. عنتری آثاری بدین شرح دارد: النور المجتنی من روض الندما و تذکار الفضلاء الحکماء و نزهة الحیاة الدنیا، الجمانة فی العلم الطبیعی و الالهی، الاقرباذین، کتابی بزرگ که در آن داروهای مرکب را به خوبی شناسانده است، رسالة الشعری الیمانیة الی الشعری الشامیه که در جواب رساله عرفة نحوی که از دمشق برایش فرستاده بود نوشت، رسالة حرکة العالم، که برای یکی از وزرای اتابک زنگی پسر آق سنقر نوشت، رسالة الفراق ما بین الدهر و