علی بن یوسف بن تاشفین فرمانروای مرابطون غرناطه ( 500 ـ 537 ) به راه انداخت، شرکت داشت و در همین زمان بود که از طرف فرزند ابن حاج، یعنی ابویحیی به ذوالوزارتین ملقب شد و پس از کشته شدن ابن حاج در 508ه به خدمت علی بن تاشفین درآمد و تا هنگام شکست علی در خدمت او بود. 9 ابن ابی خصال درنهایت در سال 540ه در قرطبه، در جنگی که میان ابن حمدین قرطبی و یحیی بن علی بن غاینه درگرفت، به همراه خواهرزاده اش عبداللّه بن عبدالعزیز بن مسعود، به دست مروان بن غانیه از قبیله مصامده به قتل رسید و در همانجا در مقبره ابن عباس به خاک سپرده شد؛ سپس اموالش به تاراج رفت و خانه اش تخریب گردید. 10 وی آثار و تألیفاتی داشت که عبارت اند از: خطف البارق و قذف المارق فی الرد علی ابن عرسة فی تفضیل العجم علی العرب، سراج الادب، منهاج المناقب و معراج الحاسب، الثاقب فی نسب الرسول صلی الله علیه و آله، 11 مجموعه مکاتبات و اشعار او در پنج مجلد، ظل الغمامة و طوق الحمامة فی مناقب بعض الصحابه، مناقب العشرة و عَمَّی رسول اللّه صلی الله علیه و آله، 12 تقلیدی از ملقی السبیل ابوالعلای معرّی از آغاز تا پایان، مقامات، من انشاء الفقیه الکاتب ذی الوزارتین الی عبد بن حبیب درباره ادیان، نامه به نام علی بن یوسف بن تاشفین به فقهای بلنسیه، نامه به ابوالحسین بن سراج، نامه ای نیز هنگام سفر به جزیره خضرا نوشته است. 13

پی نوشت ها

[1] ـ الاحاطة فی اخبار غرناطه 2 / 388. 2 ـ بغیة الوعاة 1 / 243. 3 ـ الاحاطة فی اخبار غرناطه 2 / 388 و390. 4 ـ المعجم ( ابن ابار ) 150. 5 ـ کتاب الصلة 2 / 589. 6 ـ الاحاطة فی اخبار غرناطه 2 / 388 ـ 395. 7 ـ بغیة الملتمس 121. 8 ـ قلائد العقیان 2 / 520. 9ـ المعجم 15
[1] ـ 152. 10 ـ الاحاطة فی اخبار غرناطه 2 / 388 ـ 390، 418 و 416. 1
[1] ـ هدیة العارفین 2 / 89. 12 ـ الاعلام 7 / 96. 13 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 2 / 646.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 12 / 18؛ کشف الظنون 1 / 716؛ ایضاح المکنون 2 / 6 و 589؛ نفح الطیب 3 / 268.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ غرس الدوله

محمد ـ غرس الدوله (488 ـ 545ه )

ابونصر محمد بن حسن بن محمد بن علی بن حمدون غرس الدوله بغدادی.

در صفر سال 488ه در خانواده ای مشهور به علم و فضل متولد شد. پدر و دو برادرش ابوالمعالی و ابوالمظفر به کار کتابت و ادب اشتغال داشتند. 1 او خود نیز از اوایل سال 513ه تا هنگام مرگ به کار کتابت مشغول بود2 و در دیوان انشا یا رسائل ( اداره ای که از طرف شاه اسناد رسمی صادر و مکاتبات دولتی را اداره می کرد ) جانشین سدیدالدوله انباری در بغداد بود. ابن فوطی به نقل از ابوسعد سمعانی می نویسد: او از ابوعبداللّه حسین بن علی بن بُسری روایت کرده و من به واسطه ابوالحسن علی بن احمد یزدی از علوم او بهره بردم. 3 ابن خلکان نیز می نویسد: « ابونصر با اهل خیر و صلاح معاشرت داشت و خود نیز از این قماش بود ». 4 او دارای کتاب های رسائل و تاریخ الحوادث می باشد که رسائل او از بین رفته5 و اشعاری از او باقی مانده است. 6 غرس الدوله در ذی الحجه سال 545ه در بغداد درگذشت و در مقابر قریش دفن شد. 7

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 4 / 382. 2 ـ الوافی بالوفیات 2 / 358. 3 ـ مجمع الآداب 2 / 415. 4 ـ وفیات الاعیان 4 / 382. 5 ـ الوافی بالوفیات 2 / 358. 6 ـ معجم المؤلفین 9 / 217. 7 ـ وفیات الاعیان 4 / 382.

محمود هیئتی

محمد ـ غرناطی

محمد ـ غرناطی (473 ـ 565ه )

ابوحامد محمد بن عبدالرحیم بن سلیمان بن ربیع غرناطی مازنی قیسی اندلسی.

کنیه اش را ابوعبداللّه 1 و ابواحمد2 و نام پدرش را عبدالرحمان نیز آورده اند؛ 3 به همین دلیل اسماعیل پاشا آنان را دو نفر تصور کرده است. 4 ابوحامد در سال 473ه در غرناطه متولد شد5 و در شهر اقلیش، شهری در اندلس از اعمال شنت بریه، سکونت گزید و به آموختن روی آورد. در سال 508ه هنگامی که 35 ساله بود، در پی کسب دانش به اسکندریه و قاهره رفت و فقه و برخی علوم دیگر را آموخت. 6 از زمان بازگشت او به اندلس گزارشی نیست، اما در سال 511ه برای بار دوم به سفر رفت. از جزیره ساردنی و سیسیل دیدن کرد؛ سپس رهسپار اسکندریه و قاهره شد. در سال 516 به مدت چهار سال در بغداد اقامت گزید و در جلسات درس محدث ابوالعز احمد بن عبیداللّه بن کادش حضور یافت. در سال 524 به ایران رسید و از بعضی شهرها دیدن کرد. در سال 553 به سخسین [ محل کنونی آن