ـ المنهج الاحمد 2 / 159 ـ 160. 6 ـ المنتظم 18 / 166. 7 ـ هدیة العارفین 2 / 94.

دیگر منابع: الاعلام 7 / 24؛ شذرات الذهب 4 / 190؛ العبر 3 / 33؛ مرآة الجنان 3 / 260؛ النجوم الزاهرة 5 / 370؛ الوافی بالوفیات 1 / 160؛ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 15 / 64؛ معجم المؤلفین 11 / 276.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ فرضی

محمد ـ فرضی (م حدود 560ه )

ابوبکر محمد بن عبداللّه فَرَضی.

از حیات فردی، علمی و اجتماعی او اطلاعی در دست نیست و تنها بعضی از منابع معاصر وفات او را در سال 560 یا 561ه دانسته و اثر او را کتاب مساحة الافکار فی ماخذ الأنظار می دانند. 1 بیش از این چیزی از وی در منابع دیده نمی شود.

پی نوشت ها

[1] ـ کشف الظنون 2 / 1660؛ هدیة العارفین 2 / 94.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 10 / 230.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ فرضی

محمد ـ فرضی (م 592ه )

ابوشجاع محمد بن علی بن شعیب فخرالدین فرضی بغدادی معروف به ابن دهّان.

ادیب، نحوی، لغوی، شاعر، مورخ، فقیه، منجم و ریاضیدان1 و اهل بغداد بود. وی بعدها به موصل رفت و همنشین جمال الدین اصفهانی وزیر شد. مدتی نیز از طرف صلاح الدین ایوبی ( م589ه ) متولی دیوان شهر میّافارقین بود. او سپس به دمشق رفت و پس از آن در سال 586ه به مصر کوچ کرد و طولی نکشید که بار دیگر به دمشق بازگشت و آنجا را محل اقامت خود قرار داد. 2 ابن دهّان از افراد بسیار زیرک و باهوش بود3 که ید طولایی در علم نجوم و در تعیین احوال و حرکات ستارگان ( زیج ) داشت؛ 4 همچنین در علم نحو بسیار متبحر بود؛ چنان که به گفته ابن نجّار معرفت تام و تمامی نیز به ادبیات، علم حساب و ریاضیات داشته و علاوه بر تصنیفاتش در این زمینه، اشعاری لطیف نیز از او به یادگار مانده است. 5 ابن دهان در ماه صفر 590ه در بازگشت از سفر حج هنگامی که به شهر حِلّه عراق رسید، بر اثر سقوط از روی شتر و اصابت سرش به چوبه مَحمِل از دنیا رفت. 6 آثار او عبارت اند از: اوضاع الجداول در فرایض ( ارث ) و غیر آن. 7 به گفته ذهبی ابن دهان اولین کسی است که فرایض را به شکل جدول ترسیم کرد، 8 غریب الحدیث در شانزده مجلد، 9 تاریخ که وقایع سال های 510 تا 592ه در آن آمده است. ابوشامه مَقْدِسی و برخی دیگر با توجه به این کتاب، سال وفات ابن دهان را 592ه ذکر کرده اند، 10 تقویم النظر در فقه مذاهب اربعه [ خطی ]. مؤلف در پایان این کتاب، شماری از صحابه، شماری و فقها را در جدولی ترسیم کرده است، 11 تفسیر المجرد، الزیج، المائدة و الفائده فی النوادر و الفرائد و المنیر. 12

پی نوشت ها

[1] ـ الأعلام 6 / 279. 2 ـ وفیات الأعیان 5 / 12. 3 ـ العبر 3 / 103. 4ـ طبقات الشافعیه ( أسنوی ) 1 / 261. 5 ـ بغیة الوعاة 1 / 180. 6 ـ وفیات الاعیان 5 / 12. 7 ـ همان. 8 ـ العبر 3 / 103. 9 ـ وفیات الاعیان 5 / 12. 10 ـ تراجم رجال القرنین 9؛ النجوم الزاهره 6 / 139. 1
[1] ـ الأعلام 6 / 279. 12 ـ هدیة العارفین 2 / 103.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 4 / 164؛ الاشاره 307؛ کشف الظنون 1 / 458 و 2 / 1205؛ ایضاح المکنون 1 / 315 و 2 / 421؛ وفیات الاعیان 2 / 341؛ شذرات الذهب 4 / 304؛ معجم مصنفی الکتب العربیه 41؛ تاریخ الاسلام 41 / 391؛ التکملة لوفیات النقله 1 / 214؛ مجمع الاداب 3 / 156؛ مرآة الجنان 3 / 354.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ فرغانی

محمد ـ فرغانی (م594ه )

ابوعبداللّه محمد بن ابی بکر بن یوسف مختارالاسلام رکن الدین فرغانی.

منسوب به فرغانه شهری در ماوراءالنهر می باشد. وی از دانشمندان حنفی و معروف به ادیب مختار بوده است. فرغانی در 23 جمادی الاولی 594 در مرغینان از نواحی فرغانه از دنیا رفت. 1 کتاب های ذیل تألیف اوست: البیان فی غریب القرآن که در سال 591ه از تألیف آن فراغت یافته است، مفاتیح الاقبال، مفاتیح الاخیار ( الاخبار )، هدیة الاصدقاء. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الجواهر المضیئه 3 / 104. 2 ـ معجم المؤلفین 9 / 120.

دیگر منابع: کشف الظنون 2 / 1755 و 2042؛ ایضاح المکنون 1 / 206؛ هدیة العارفین 2 / 103.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی