محمد ـ قرشیمحمد ـ قرشی ( 544 ـ 599ه )

ابوعبداللّه محمد بن احمد بن ابراهیم قرشی هاشمی اندلسی.

عالم، زاهد، عارف، صوفی و اصل او اندلس و اهل جزیره خضرا بود که در سال 544ه متولد شد. وی پس از نشوونما به منظور کسب علم و معرفت به مناطق گوناگون ازجمله مغرب، مصر و شام مسافرت کرد و از مشایخ بزرگ و عرفا و زهاد استفاده و بهره های بسیار برد. 1 مشایخ او را تا حدود ششصد تن گفته اند، 2 با وجود این نامی از مشایخ او در منابع نیامده است. آنچه پیداست درباره او غلو و زیاده گویی فراوان دیده می شود. شمار بسیاری ازجمله بونی، 3 ابوالعباس احمد بن علی قسطلانی4 و محمد بن حسین بن عبدالرحمان انصاری5 از او استفاده کرده یا از وی روایت کرده اند. او ادعا می کرد قیامت و مراتب خلق و مقامات انبیا و عالَم برزخ را دیده و با حضرت خضر علیه السلامنیز ملاقات کرده است. 6 یافعی از وی به عنوان « امام العارفین » و « دلیل السالکین » و صاحب کرامات یاد کرده و اینکه بزرگان اولیا و دانشمندان بر جلالت قدرش اجماع کرده اند. همچنین یافعی بعضی از کرامات او را در کتاب مرآة الجنان و دو کتاب دیگرش روض الریاحین و اطراف السامعین آورده است؛ 7 چنان که مناوی نیز کراماتی غیرقابل قبول برای او نقل کرده است. 8 قرشی در اواخر عمر خود به بیت المقدس رفت و در آنجا ساکن شد و درنهایت در سال 599ه در 55 سالگی در همانجا از دنیا رفت. 9 بروکلمان و به تبع او کحّاله، به اشتباه وفات او را در سال 590ه ذکر کرده اند. 10 ابن خلّکان نقل کرده است مردم برای تبرّک به زیارت قبر او می روند11 و بنا بر گفته بعضی دیگر از منابع، بین مردم آن دیار مشهور است دعا در کنار قبر او مستجاب است. 12 از او کلمات و جملاتی در آداب معاملات و روش های اهل ریاضت باقی مانده که شاگردش ابوالعباس قسطلانی آن کلمات را در کتابی به نام الفصول ( خطی ) جمع کرده است. 13 به گفته سُبکی اثر دیگر او قصیدة الفرجُ بعد الشدة ( القصیدة المنفرجه ) است14 که بسیاری آن را شرح کرده اند. 15 سبکی در جایی دیگر ذکر کرده در کتاب الغرة اللائحه ابن مصری دیده است این قصیده از ابوالفضل یوسف بن محمد بن یوسف توزری می باشد. 16 بروکلمان و کحّاله کتاب جواهر البلاغه فی المعانی و البیان را نیز به وی نسبت داده اند و حال آنکه به گفته برخی دیگر این کتاب از تألیفات او نیست. 17

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 4 / 305. 2 ـ الکواکب الدریه 1 / 698. 3 ـ همان. 4 ـ مرآة الجنان 3 / 375. 5 ـ طبقات الشافعیة الکبری 8 / 49 ـ 56 و 9 / 141. 6 ـ الکواکب الدریه 1 / 698 ـ 701. 7 ـ مرآة الجنان 3 / 375. 8 ـ الکواکب الدریه 1 / 698 ـ 701. 9 ـ وفیات الاعیان 4 / 305. 10 ـ معجم المؤلفین 8 / 226. 1
[1] ـ وفیات الاعیان 4 / 305. 12 ـ الأنس الجلیل 2 / 146. 13 ـ الاعلام 5 / 319؛ مرآة الجنان 3 / 376. 14 ـ طبقات الشافعیة الکبری 8 / 56. 15 ـ کشف الظنون 2 / 1346. 16 ـ طبقات الشافعیة الکبری 8 / 60. 17 ـ الاعلام 5 / 319 ( پاورقی ).

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 21 / 400؛ شذرات الذهب 4 / 342؛ التکملة لکتاب الصله 1 / 468؛ الوافی بالوفیات 2 / 78؛ النجوم الزاهره 6 / 184؛ العبر 3 / 126.

سیمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ قرطبی

محمد ـ قرطبی (م 555ه )

ابوبکر محمد بن عیسی بن عبدالملک قرطبی زهری معروف به ابن قزمان اصغر.

اهل قرطبه، از شهرهای اندلس، بود و برای اینکه از عمویش که هم نام و هم کنیه با او بود، تشخیص داده شود به ابن قزمان اصغر خوانده شد. 1 ابن قزمان شاعری بلندآوازه و پیشوای زجل سرایان ( شعر عامیانه، تصنیف ) اندلس، و اولین کسی بود که این سبک از شعر را در آنجا پدید آورد؛ ازاین رو به امام الزجالین شناخته شد. ابن سعید می گوید: زجل های او قبل از آنکه بر زبان مردم مغرب جاری باشد، بیشتر بین مردم بغداد شهرت داشت. او سفرهای بسیاری به اشبیلیه داشت. 2 ابن قزمان ادیب، شاعری نیکوسرا و شیرین بیان و دارای طبعی ظریف بود و بارها به غرناطه، از شهرهای اندلس نیز سفر نمود و مدتی نیز در آنجا اقامت داشت و برخی از اهالی آنجا مانند ابن اضحی، ابن هانی، ابن سعید و برخی دیگر را مدح نمود. 3 گفته اند او ابتدا به سرودن نظم معرب اشتغال داشت، ولی چون افرادی مانند ابن خفاجه در این فن سرآمد بودند، از سرودن آن منصرف شد و به زجل سرایی روی آورد. 4 او در ماه رمضان سال 555ه5 یا 554ه6 در قرطبه درگذشت. دیوان شعر و اصابة الاغراض فی ذکر الاعراض که قسمتی از دیوان زجال اوست، از وی باقی مانده است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 6 / 322. 2 ـ تاریخ ابن خلدون 1 / 826. 3 ـ الاحاطه فی اخبار غرناطه 2 / 494. 4 ـ الاعلام 6 / 322. 5 ـ الاحاطه فی اخبار غرناطه