محمد ـ مدینیمحمد ـ مدینی ( 50
[1] ـ 581ه )

ابوموسی محمد بن عمر بن احمد مدینی اصفهانی.

مقری، لغوی، محدث، اخباری، نسب شناس و فقیه شافعی بود که در ماه ذی القعده سال 501ه در اصفهان دیده به جهان گشود. 1 سمعانی می نویسد: « منسوبان به چند شهر ازجمله اصفهان را مدینی می گویند؛ لذا ابوموسی که اهل اصفهان بود به مدینی شهرت یافت ». 2 برخی نیز او را منسوب به شهری قدیمی به نام شهرستانه که بعدها به « جی » تغییر نام یافت و اکنون جزو اصفهان و یکی از محله های آن است، می دانند. 3 پدرش در کودکی او را نزد ابوسعد محمدعلی بن محمد کاتب و ابوعلی بن احمد بن حداد و ابوالقاسم غانم بن محمد برجی و ابومنصور محمد بن عبداللّه بن مندویه برد تا از آنها علم بیاموزد. 4 او خود نیز نزد برخی استادان حضور یافت و علوم بسیاری آموخت که از آن جمله قرائات ده گانه را نزد محمد بن حسین مزرفی، 5 اصول مذهب شافعی و همچنین علم حدیث را نزد اسماعیل بن محمد تیمی6 و فقه شافعی را نزد ابوعبداللّه حسن بن عباس رستمی فرا گرفت؛ سپس برای کسب علوم بیشتر سفرهایی نیز به نقاط دیگر ازجمله همدان و بغداد داشت و در آنجا نیز از محضر ابوالقاسم بن حصین، ابوبکر محمد بن عبدالباقی انصاری و ابوالعز بن کادش بهره علمی برد؛ سپس به زادگاه خود اصفهان مراجعت نمود. 7 مدینی از پیشگامان عصر خویش در حفظ و شناخت حدیث بود و در این زمینه تألیفات مفیدی از خود بر جای گذاشت. 8 او شاگردان بسیاری داشت که از آن جمله می توان به ابوسعد سمعانی، ابوبکر محمد بن موسی حازمی، ابومحمد عبدالغنی مقدسی، ابومحمد عبدالقادر رهاوی، محمد بن مکی اصفهانی، ابونجیح محمد بن معاویه و ابن حنبلی اشاره نمود. 9 ابوموسی در علوم نحو و لغت نیز مهارت کامل داشت. 10 اسنوی او را فردی پرهیزگار، زاهد و متواضع دانسته و می نویسد: « او مالی اندک داشت که با آن تجارت می کرد و از آن به دیگران انفاق می نمود و هرگز از کسی چیزی قبول نمی کرد ». 11 مدینی آثار بسیاری در زمینه های گوناگون دارد که ازجمله آنها کتاب المغیث است که به واسطه آن کتاب الغریبین هروی را تکمیل نمود. دیگر اثر او کتاب الزیادات است که ذیل بر کتاب الانساب استادش محمد بن طاهر مقدسی است. 12 او همچنین کتاب فیما اختلف و ائتلف من اسماء البقاع از نصر بن عبدالرحمان فناری را به اختصار درآورد. 13 کتاب های ذیل از دیگر آثار اوست: تتمة معرفة الصحابه، الاخبار الطوالات، اللطائف فی المعارف، 14 عوالی التابعین، علوم الحدیث، 15 القنوت، تضییع العمر فی اصطناع المعروف الی اللئام، 16 خصائص المسند، 17 الاسماء المشترکه بین الرجال و النساء، انساب المحدثین، الترغیب و الترهیب، دستور المذکرین، الذخیرة والعدة فی مناقب ابی عبداللّه بن جنده، ذیل اسماء الصحابه لا بن منده، سباعیات فی الحدیث، الشرح المکمل فی نسب الحسن المهمل، کتاب الحفظ و النسیان، کتاب الوظائف، من اسمه صالح، من اسمه عطاء، نزهة الحفاظ. 18 مدینی سرانجام در ماه جمادی الاولی سال 581ه در اصفهان درگذشت. 19

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 4 / 286. 2 ـ الانساب 5 / 235. 3 ـ المختصر المحتاج الیه 15 / 47. 4 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 30. 5 ـ غایة النهایه 2 / 216. 6 ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 2 / 240. 7 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 30. 8 ـ وفیات الاعیان 4 / 286. 9 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 152. 10 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 30. 1
[1] ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 2 / 240. 12 ـ وفیات الاعیان 4 / 282. 13 ـ معجم مصنفی الکتب العربیه 650. 14 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 30. 15 ـ الوافی بالوفیات 4 / 246. 16 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 152. 17 ـ الاعلام 6 / 313. 18 ـ هدیة العارفین 2 / 100. 19 ـ وفیات الاعیان 4 / 286.

دیگر منابع: مرآة الجنان 3 / 321؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 93؛ دول الاسلام 307؛ المقفی الکبیر 2 / 337؛ ایضاح المکنون 3 / 472؛ کشف الظنون 1 / 410؛ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 160؛ معجم المؤلفین 11 / 76؛ العبر 3 / 84؛ شذرات الذهب 4 / 273؛ البدایة و النهایه 12 / 318؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1334؛ النجوم الزاهرة 6 / 101؛ اسد الغابة 1 / 133.

محمود هیئتی

محمد ـ مرسی

محمد ـ مرسی (511ه )

ابوبکر محمد بن اغلب بن ابی دوس مرسی.

در منابع رجالی متقدم و متأخر به جز چند کتاب، از نام وی چندان اثری به چشم نمی خورد؛ ازاین رو از زمان تولد و دوران رشد و کودکی او اطلاعی در دست نمی باشد. به هر حال او اهل مرسیه از شهرهای اندلس بود و علم حدیث را نزد ابوالحجاج اعلم، ابوالحسن مبارک بن سعید خشاب، عبدالدائم بن مرزوق قیروانی، ابوالحسن عبسی،