دیگر بوده اند. کتاب الفرایض در احکام فقهی اثر اوست. 5 وی سرانجام در سال 527ه درگذشت. 6

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 5 / 121. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 632. 3 ـ الانساب 5 / 274. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 89 و 632 و 21 / 247، 273 و 352. 5 ـ معجم المؤلفین 9 / 245. 6 ـ الانساب 5 / 274.

معصومه اخلاقی

محمد ـ مستوفی

محمد ـ مستوفی (زنده در 596ه )

محمد بن احمد بن ابی بکر بن احمد مستوفی هروی زاوی مابیژنابادی، ملقب به رضی و سید الکتّاب.

درباره زندگی وی آگاهی دقیقی در دست نیست، جز اینکه از دیوانیان و در کار استیفا بوده و تمام دوران زندگی اش را در خدمت بزرگان و حاکمان روزگار گذرانیده است. مستوفی در سال 596 ه 1 در سالخوردگی، به فرمان مؤیدالملک قوام الدین وزیر ( از وزرای خوارزمشاهیان ) هنگامی که در تایباد بود، دستور یافت کتاب الفتوح ابن اعثم کوفی متوفای 314 ه را به فارسی ترجمه کند؛ چنان که مترجم در مقدمه کتاب بیان داشته که ایام جوانی و کهولت را در خدمت بزرگان روزگار گذرانیده و در پیری انزوا اختیار کرده و هم در سن پیری کار ترجمه الفتوح را آغاز نموده است، بنابراین باید ولادت او در نیمه اول قرن ششم اتفاق افتاده باشد. هرچند برخی معتقدند هروی کار ترجمه آن کتاب را به تنهایی به پایان رسانید، 2 برخی از پژوهشگران بر پایه بعضی نسخه های متأخرتر این ترجمه، معتقدند ترجمه آن کار دو نفر می باشد؛ بدین ترتیب که مستوفی هروی در عین پیری و کثرت عیال و پراکندگی احوال به کار ترجمه مشغول شد و بخشی از کتاب را تا آنجا که ابوبکر، ابوعبیده را برای پذیرش امارت مسلمانان سفارش می کند، به فارسی برگرداند و در این هنگام بر اثر بیماری و کهولت درگذشت3 و کار او را همنامش محمد بن احمد بن ابی بکر مابیژنابادی از مردم مابیژناباد از روستاهای خواف، به اشاره همان وزیر پی گرفت و به پایان رساند. 4 با توجه به زمان آغاز کار ترجمه می توان حدس زد وفات وی در آخرین سال های قرن ششم یا اوایل قرن هفتم صورت گرفته باشد. بخشی از فتوح الاسلام هروی در سال 1305 ه در بمبیی چاپ شده که دربردارنده حوادث از زمان وفات پیامبر صلی الله علیه و آله تا رجوع اهل بیت علیهم السلام از کربلا به مدینه می باشد که این قسمت به اردو نیز ترجمه شده است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 16 / 119. 2 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 993. 3 ـ دانشنامه ادب فارسی 3 / 888. 4 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی 1 / 132. 5 ـ اعیان الشیعه 2 / 481.

دیگر منابع: کشف الظنون 2 / 1239؛ الاعلام 1 / 206؛ مقدمه الفتوح 18 ـ 20؛ مجله راهنمای کتاب س19، ش
[1] ـ 6، تیر و شهریور 1355، ص448 ـ 453؛ دایرة المعارف تشیع 1 / 303؛ تاریخ التراث العربی 1 / 2 / 169؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 3 / 26؛ لغتنامه دهخدا 1 / 260.

گلشاد حیدری

محمد ـ مسعودی

محمد ـ مسعودی (حیات 542ه )

ابومحامد محمد بن محمد بن مسعود بن زکی مسعودی ظهیرالدین غزنوی.

درباره وی اطلاعات چندانی در دست نیست. مسعودی در ریاضیات و ادب شهرت فراوان داشت و آثاری در این زمینه دارد، از آن جمله کتاب احیاء الحق است که در آن راهی غیر از راه ارسطو پیش گرفته است. اثر دیگرش کتابی به نام نافع الثمره می باشد که شرحی بر کتاب ثمره بطلمیوس است. 1 کهن ترین منبعی که از وی به عنوان دانشمند و مؤلف یاد کرده کشف الظنون است. حاجی خلیفه در موارد متعددی به نام و آثار وی اشاره کرده ازجمله کتاب قانون التعلیم فی صناعة التنجیم در موضوع علم هیأت و نجوم2 یا کفایة التعلیم فی احکام النجوم3 و الکفایة فی الهیئه را از آنِ وی دانسته است. 4 آقابزرگ به نقل از مسعودی می نویسد: وی کتاب الکفایة فی هیئة العالم را که اصل آن به زبان عربی بود به پیشنهاد برخی دوستانش به فارسی ترجمه کرد تا مورد استفاده بیشتر قرار گیرد و نام آن را جهان دانش نهاد. 5 اثر دیگر وی آثار علوی است که رساله مختصری در بیان آثار علوی می باشد و به نوشته آقابزرگ نسخه ای از آن در مشهدالرضا در کتابخانه حاج شیخ علی اکبر نهاوندی موجود است. 6 درباره تاریخ مرگ مسعودی گزارشی نرسیده است، جز آنکه به ادعای برخی در پاره ای از نسخه های کتاب کفایة التعلیم تاریخ تألیف آن در سال 542ه قید شده است؛ 7 بنابراین وی در این تاریخ زنده بوده است.