زعفرانی، احمد بن محمد بن قَفَرْجَل، ابومنصور بن سواق، ابوالقاسم تنوخی و بسیاری دیگر نیز حدیث شنید. ابوطاهر سلفی، نصر بن ابراهیم مقدسی فقیه، ابوعبداللّه حمیدی، ابوبکر بن خاضبه، محمد بن ناصر سلامی، معالی بن ابی بکر کیّال، مسلم بن ثابت نحّاس، محمد بن حیدرة بن عمر حسینی و برخی دیگر از او روایت کرده اند. 5 ابوالغنائم با اجرت کتاب هایی که نسخه برداری می کرد، زندگی اش را تأمین می نمود. او در تهجد و شب زنده داری زبانزد خاص و عام بود و بسیاری از محدثان و اصحاب تراجم او را به حفظ و معرفت حدیث ستوده و او را فردی امین و موثق شمرده اند. 6 محمد بن ناصر سلامی نیز درباره او گفته است مثل او در حفظ حدیث و وثاقت دیده نشده است. 7 ابوالغنائم بنا بر مشهور در شعبان سال 510 در 86 سالگی در حِلّه وفات کرد. جنازه او را به کوفه بردند و در آنجا به خاک سپردند. 8 اثر او معجم الشیوخ9 و جزءٌ فی غرائب الحدیث است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ تذکرة الحفّاظ 4 / 1260. 2 ـ النجوم الزاهره 5 / 212. 3 ـ اللباب 3 / 305. 4 ـ المنتظم 17 / 150. 5 ـ تذکرة الحفاظ 4 / 1260. 6 ـ تذکرة الحفاظ 4 / 1260. 7 ـ النجوم الزاهرة 5 / 212. 8 ـ سیر اعلام النبلاء. 9 ـ هدیة العارفین 2 / 83. 10 ـ الذریعه 5 / 102.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 35 / 256؛ شذرات الذهب 4 / 29؛ الإشاره الی وفیات الأعیان 259؛ العبر 2 / 396؛ مرآة الجنان 3 / 152؛ المستفاد مِن ذیل تاریخ بغداد 28؛ دُول الاِسلام 263؛ مختصر تاریخ دمشق 23 / 120؛ طبقات الحفاظ 458؛ الاِعلام بوفیات الأعلام 1 / 339؛ المعین فی طبقات المحدثین 153 ش 1638؛ معجم المؤلفین 11 / 66.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ نطنزی

محمد ـ نطنزی (م حدود 550 ه )

ابوعبداللّه ( ابوالفتح ) محمد بن احمد بن علی بن احمد بن محمد بن ابراهیم نطنزی اصفهانی.

بعضی از منابع رجالی شیعه مانند علامه در خلاصة الاقوال1 و ابن داود در رجال خود تنها از او نام برده و او را عامی مذهب دانسته و به تألیف یا تألیفات او اشاره ای نکرده اند؛ 2 ولی ابن شهرآشوب ( م588ه ) کتابی با عنوان الخصائص العلویه علی سائر البریه والمآثر العلویه لسید الذریه را به او نسبت داده است. 3 ابراهیم بن محمد حموی ( م722ه ) صاحب کتاب فرائد السمطین، این اثر را به ابوعبداللّه محمد بن احمد بن علی نطنزی نسبت داده و می نویسد: ابوعبداللّه محمد بن عبدالعزیز قمی از مؤلف کتاب و او نیز از ابوالفضل جعفر بن عبدالواحد بن محمد بن محمود ثقفی روایت کرده است. 4 آقابزرگ تهرانی می نویسد: « منتجب الدین که متوفای بعد 585ه است، زندگی ابوعبداللّه قمی را ذکر کرده؛ ولی از مؤلف کتاب خصائص که قمی از او نقل کرده، نامی نبرده است و این شاید به دلیل انتساب او به اهل سنت باشد ». 5 ازجمله کسانی که بسیار از کتاب خصائص او روایت کرده، سید رضی الدین علی بن طاووس ( م664ه ) در کتاب الیقین است. او در چند جای کتاب خود آن را تألیف ابوالفتح محمد بن علی کاتب نطنزی اصفهانی دانسته6 و در چند جای دیگر، آن را تألیف محمد بن علی کاتب نطنزی دانسته و کنیه ابوالفتح و لقب اصفهانی را نیاورده و در یک جا نسب او را محمد بن علی بن فتح گفته است. 7 آقابزرگ با توجه به این موارد می نویسد: « از آنجا که تعدد کنیه ( ابوالفتح و ابوعبداللّه ) و نسبت به جد ( محمد بن علی )، امری شایع بین مترجمان می باشد، به نظر می رسد اینان یک نفر باشند که همان ابوالفتح یا ابوعبداللّه محمد بن احمد بن علی نطنزی اصفهانی حافظ کاتب مذکور باشد ». 8 نطنزی در سال 501ه از احمد بن فضل بن احمد خواص حدیث شنید. همچنین از ابوالقاسم اسماعیل بن محمد بن فضل تیمی طلحی اصفهانی ( م535ه )، ابوعلی حداد، 9 ابوعبداللّه محمد بن منذر بن سکر هروی، علی بن ابراهیم قاضی فرات و ابوعلی حسن بن احمد بن حسین بن احمد بن محمد مهری روایت نمود. 10 آقابزرگ می نویسد: از طبقه برخی از استادان او و تاریخ حدیث شنیدنش معلوم می شود وی در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری می زیسته است. اما درباره عقیده او، از ظاهر روایاتش چنین برمی آید که دارای عقیده ای نیکو بوده است؛ گرچه ابن طاووس او را از علما و راویانی دانسته که بین مردم به عامی بودن شهرت داشتند و اشاره ای به عقیده باطنی او نکرده است که درنتیجه به دلیل اختلاط با عامه و روایت احادیث آنها عامی المشرب بوده نه اینکه عامی العقیده باشد؛ به ویژه بعضی از قراین بر تشیع او دلالت دارد. 11 زمان درگذشت او را حدود سال 550ه دانسته اند. 12

پی نوشت ها

[1] ـ خلاصة الاقوال 257. 2 ـ رجال ابن داود 498. 3 ـ معالم العلماء 119. 4 ـ فرائد السمطین 1 / 374. 5 ـ الذریعه 7 / 170. 6 ـ الیقین 174 ـ 177. 7 ـ الیقین 469 ـ 471. 8 ـ الذریعه 7 / 170. 9 ـ الیقین 469 ـ 471. 10 ـ الیقین 174 ـ 179. 11ـ الذریعه 7 / 170. 12ـ کتابخانه ابن طاووس 346.