دیباچه ص الف؛ آتشکده آذر 2 / 686. 15 ـ الذریعه 9 / 373؛ تذکره ریاض العارفین، روضه اول 116. 16 ـ تاریخ ادبیات 2 / 849. 17 ـ لباب الالباب، تعلیقات قزوینی 608. 18 ـ لباب الالباب، تعلیقات نفیسی 633. 19 ـ لباب الالباب 184 الی 189؛ مجمع الفصحاء 1 / 854 الی 862. 20 ـ دو رساله در اخلاق، مقدمه مؤلف 1 و 2. 2
[1] ـ دو رساله، دیباچه ص الف. 22 ـ دو رساله در اخلاق 207.

دیگر منابع: الذریعه 22 / 146؛ فرهنگ سخنوران 234؛ تاریخ بیهقی 3 / 1339، 1341، 1345 و 1397؛ کشف الظنون 2 / 1811.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ نیشابوری

محمد ـ نیشابوری (م508ه )

ابوعلی محمد بن حسن بن علی بن احمد فتال نیشابوری معروف به ابن فارسی.

از علمای بزرگ امامیه در قرن پنجم و ششم هجری بود. 1 از سال ولادتش اطلاعی در دست نیست. در کتب رجالی برخی او را به پدرش، حسین، برخی به پدربزرگش علی و برخی دیگر به جدش احمد نسبت داده اند، به همین سبب گاه تصور شده است اینان افراد متعدد هستند؛ اما بسیاری خلاف این نظر را دارند. 2 گفته اند وی را از آن رو فتال ( از اسامی بلبل ) لقب داده اند که از شیوایی بیان بهره داشت. 3 شیخ عبدالجلیل قزوینی او را در شمار علمای بزرگ شیعه همچون شیخ مفید، شیخ طوسی و شریفین رضی و مرتضی قرار داده و آنان را مدرس، متکلم، فقیه، عالم، مفسر و متدین و زاهد معرفی کرده است و تفسیر فتال را ثقه می داند. 4 او پیش از سال 436ه سال هایی از عمر خود را همراه پدرش، در عراق به سر برد، دیاری که در این زمان محل بزرگان و علمای شیعه بود. وی از این فرصت استفاده کرده و از بسیاری از بزرگان حدیث شنید. استادان او را علاوه بر پدرش، مرتضی بن حسن مطهر، عبدالجبار بن عبداللّه، شیخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسی ( م460ه ) و شریف مرتضی ( م436ه ) دانسته اند. فتال نیشابوری شاگردان بزرگی نیز چون علی بن حسن بن عبداللّه نیشابوری و ابن شهرآشوب ( م588ه ) داشته است. گفته شده او در سال 508ه به دست ابوالمحاسن عبدالرزاق، وزیر سلطان سنج ( 513 ـ 515ه ) به قتل رسید5 و در نیشابور دفن شد. 6 آثار او بدین شرح است: کتاب مونس الحزین؛ 7 التنویر فی معانی التفسیر؛ 8 و روضة الواعظین. کتاب اخیر در دو مجلد است: مجلد اول در امامت ائمه دوازده گانه و مجلد دوم در موعظه نوشته شده است. 9 این اثر با مقدمه سیدمحمدمهدی خرسان در قم و پیشتر در نجف به چاپ رسیده است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ روضة الواعظین ( مقدمه ) 3. 2 ـ ریاض العلماء 7 / 218؛ خاتمة المستدرک 3 / 98؛ فوائد الرضویه 2 / 893. 3 ـ روضات الجنات 6 / 261. 4 ـ روضة الواعظین 5 ـ 6. 5 ـ روضة الواعظین 14. 6 ـ روضة الواعظین 1
[1] ـ 14. 7 ـ بحار الأنوار 102 / 273. 8 ـ روضة الواعظین ( مقدمه ) 14. 9 ـ تأسیس الشیعه 395. 10 ـ فواید الرضویه 2 / 746.

دیگر منابع: اعیان الشیعه 8 / 391؛ جامع الرواة 2 / 155؛ شعب المقال 305؛ لسان المیزان 5 / 44؛ الذریعه 4 / 297 و 470 و 11 / 305؛ أمل الآمل 2 / 260؛ معجم رجال حدیث 16 / 19؛ ایضاح المکنون 1 / 334؛ الکنی و الالقاب 3 / 12؛ بحار الأنوار 1 / 8؛ معجم المؤلفین 9 / 205.

معصومه اخلاقی

محمد ـ واسطی

محمد ـ واسطی (435 ـ 521ه )

ابوالعز محمد بن حسین بن بندار قلانسی واسطی.

در سال 435ه1 در واسط به دنیا آمد. 2 او شافعی مذهب و از قاریان عراق بود. 3 در سال 461ه به بغداد رفت و از استادانی چون ابوجعفر بن مسلمه، عبدالصمد بن مأمون، ابوالحسین بن مهتدی باللّه و قاسم هذلی استفاده نمود. همچنین شاگردانی داشت که ازجمله آنها غلام هراس، ابوالفتح بن زریق حداد، ابوبکر باقلانی، علی بن عسکر بطائحی می باشد. سمعانی درباره او می گوید: « مردم بسیاری از مناطق گوناگون برای آموزش قرائت های قرآن نزد وی می آمدند. به او نسبت شیعه می دادند و اشعاری از وی پیدا کردم که درباره فضیلت و ویژگی های صحابه سروده بود ». 4 ابوالعز در ماه شوال5 سال 521ه6 در واسط درگذشت. 7 تألیفات وی عبارت اند از: ارشاد المبتدی و تذکرة المنتهی فی القراءات العشر که به روایت شاگردانش می باشد، کفایة المبتدی و تذکرة المنتهی فی القراءات العشر، اختلاف القراء بالحجاز و الشام و العراق، 8 الکفایة الکبری فی القراءات الشعر. 9 با توجه به تشابه اسمی و موضوع آنها، این احتمال وجود دارد که بعضی از این عناوین، نام یکی از اثرها باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 496. 2 ـ معجم المؤلفین 9 / 236. 3 ـ هدیة العارفین 2 / 85. 4ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 496. 5 ـ معجم المؤلفین 9 / 236.