الاعیان 45 / 385. 4 ـ تاریخ الادب العربی ( بروکلمان ) 5 / 156. 5 ـ العبر 3 / 69. 6 ـ الاعلام 7 / 19.

دیگر منابع: هدیة العارفین 2 / 98؛ شذرات الذهب 4 / 252؛ معجم المؤلفین 11 / 174.

محمود هیئتی

محمد ـ همدانی

محمد ـ همدانی (بعد از 440 ـ 531ه )

ابوجعفر محمد بن حسن بن محمد همدانی.

محدث، واعظ مشهور و از بزرگان صوفیه که پس از 440ه در همدان متولد شد. به گفته سمعانی وی به منظور کسب علم و دانش به بسیاری از بلاد دوردست سفر کرد و کتاب هایی را به خط خود نسخه برداری نمود و استادان بسیاری را تجربه کرد. از استادان او ابوالحسین بن نقّور، ابوالقاسم بن بسری و ابونصر زینبی است. در گرگان، مرو و هرات نیز از اسماعیل بن مسعد، ابوالخیر محمد بن موسی صفار و ابواسماعیل انصاری و در مکه از ابوعلی شافعی و سعد بن علی زنجانی بهره برد. فضل بن محّب، ابوصالح مؤذن و ابونعیم اسفراینی نیز از استادان او در نیشابور به شمار می روند. محمد بن طاهر مقدسی، عبدالرحمان بن عبدالوهاب بن معزّم همدانی، محمد بن محمد بن علاء، ثابت سهلک و ابوالعلاء عطار همدانی هم از شاگردان او به شمار می روند. همچنین ابن عساکر از او روایت کرده است. وی درنهایت در نیمه ذوی القعده 531 چشم از جهان فرو بست. 1 اثر او البدایة و النهایه در موعظه است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 101؛ تاریخ الاسلام 36 / 251. 2 ـ معجم المؤلفین 11 / 69.

دیگر منابع: النجوم الزاهرة 5 / 260؛ مرآة الجنان 3 / 198؛ العبر 2 / 440؛ شذرات الذهب 4 / 97؛ کشف الظنون 1 / 228؛ المعین فی طبقات المحدثین 159.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ همدانی

محمد ـ همدانی (م 509ه )

ابوشجاع محمد بن حسین همدانی.

از حیات فردی، اجتماعی و علمی او اطلاعات چندانی در دست نیست. وی اثری به نام تاریخ همدان داشته و در سال 509ه درگذشته است. به گمان حاجی خلیفه این اثر، ذیلی بر تاریخ همدان ابوشجاع شیرویه بن شهردار بن شیرویه دیلمی همدانی ( 445 ـ 509ه ) بوده است؛ چنان که محمد بن عبدالملک همدانی ( م521ه ) نیز ذیلی بر این ذیل نوشته است. 1 برخی از محققان معاصر احتمال داده اند تاریخ همدان محمد بن حسین همدانی ذیلی بر تاریخ همدان صالح بن احمد بن محمد کومَلاذانی ( 303 ـ 384ه ) باشد نه تاریخ همدانِ شیرویه بن شهردار که در سال 558ه وفات کرده است و بعید به نظر می رسد شیرویه در سنین جوانی چنین کتابی نوشته باشد که فردی مانند ابوشجاع، وزیر دانشمند دیلمی ذیلی بر آن بنویسد. 2 ولی چنان که گذشت و بسیاری از تراجم نویسان نیز اشاره کرده اند، وفات شیرویه، صاحب کتاب فردوس الاخبار و تاریخ همدان در سال 509ه به وقوع پیوسته است؛ 3 بنابراین گفته حاجی خلیفه مبنی بر اینکه تاریخ همدان محمد بن حسین ممکن است ذیلی بر کتاب او باشد، بعید به نظر نمی رسد. البته به نظر می رسد در ثبت تاریخ مرگ محمد بن حسین اشتباهی رخ داده است که اگر وفات او را مدتی پس از مرگ شیرویه بدانیم، آنگاه کتاب او نیز می تواند ذیل تاریخ شیرویه باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ کشف الظنون 1 / 310. 2 ـ تاریخ مفصّل همدان 1 / 18. 3 ـ الوافی بالوفیات 16 / 218؛ تاریخ الاسلام 35 / 220؛ مرآة الجنان 3 / 509.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ همدانی

محمد ـ همدانی (463 ـ 521ه )

ابوالحسن محمد بن عبدالملک بن ابراهیم همدانی مقدسی.

مورخ، محدث و شافعی مذهب و به گفته ابن جوزی از اولاد محدثان بود. 1 در نیمه شعبان 463ه متولد شد. 2 از محل تولد و دوران جوانی وی در منابع اولیه اطلاعی در دست نیست، جز اینکه کحّاله از نشوونما و سکونت او در بغداد خبر داده است. 3 از مشایخ او ابوالحسین احمد بن محمد بن نقور و نقیب ابوالفوارس طرّاد زینبی است. 4 ابن عساکر ( م571ه ) در معجم الشیوخ خود از او روایت کرده است. 5 صفَدی خبر می دهد وی تاریخی درباره پادشاهان و دولت ها جمع کرده بود و شناخت خوبی به تاریخ، اخبار دولت ها، پادشاهان و حوادث داشت. همچنین از ابن نجّار نقل کرده که فن تاریخ در زمان همدانی بدو ختم شد. 6 همدانی به طور ناگهانی در شب شنبه ششم شوال 521 درگذشت و در کنار پدرش و ابوالعباس بن سُریج دفن