شد. 7 منابع از محل وفات و دفن وی سخن به میان نیاورده اند، ولی ازآنجاکه سبکی در ترجمه پدرش ابوالفضل عبدالملک فَرَضی همدانی ذکر کرده که تا هنگام وفات ساکن بغداد بود، 8 بر می آید محل وفات و دفن پدر و پسر بغداد بوده است. آثار او عبارت اند از: الذیل علی تاریخ الطبری، مجلد اول از این کتاب با نام تکملةُ تاریخِ الطبری به چاپ رسیده است، 9 الذیل علی تاریخ الوزیر ابی شجاع در تاریخ همدان. صفدی به اشتباه این کتاب را ذیل بر کتاب تجارب الاُمم مسکویه دانسته است، عیون ( عنوان ) السیر فی محاسن البدو و الحضر، اخبار الوزراء که ذیلی است بر کتاب ابن صابی، طبقات الفقهاء، 10 به گفته ابن خلکان این کتاب ذیل بر طبقات الفقهاء ابواسحاق شیرازی است، 11 اخبار دولة سلطان محمد و محمود، أمراء الحج، از زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تا زمان مؤلف، کتاب فی الشؤم، 12 الذیل علی تاریخ غرس النعمة محمد بن هلال بن صابی، کتاب الفضول، 13 الذیل علی تجارب الامم و تعاقب الهمم، 14 الذیل علی الآثار الباقیة عن القرون الخالیه، 15 تاریخ هرات، 16 المعارف المتأخر، در تاریخ. 17 از ویژگی های همدانی تأثیر شگرف او بر منابع تاریخ و تراجم و رجال است. بعد از او مورخان و اصحاب تراجم و رجال بر وی اعتماد نموده و به طور گسترده از تألیفات وی نقل کرده اند؛ برای نمونه ابن طاووس، 18 ابن حجر، 19 ابن خلکان و ابن ابی الوفاء در موارد متعدد از آثاری چون تاریخ همدانی، طبقات همدانی، عیون السیر، ذیل تاریخ طبری20 و المعارف المتأخره بهره برده و به نقل قول پرداخته اند. 21 شایان ذکر است ابن ابی الوفاء در الجواهر المضیئه به فراوانی از طبقات همدانی نقل کرده است. 22 وی در ترجمه پدر همدانی از خود محمد نیز سخن گفته و وی را صاحب طبقات الحنفیة و الشافعیه دانسته است23 که از اینجا روشن می شود منظور وی از « فی طبقاته » در جای جایِ کتاب الجواهر المضیئه، طبقات الحنفیة و الشافعیه محمد بن عبدالملک همدانی است؛ با وجود این احتمال دارد مراد همان کتاب طبقات الفقهاء همدانی باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ المنتظم 17 / 248. 2 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 135. 3 ـ معجم مصنفی الکتب العربیه 525. 4 ـ الوافی بالوفیات 4 / 37. 5 ـ معجم الشیوخ 2 / 968. 6 ـ الوافی بالوفیات 4 / 37. 7 ـ المنتظم 7 / 248. 8 ـ طبقات الشافعیة الکبری 5 / 162. 9 ـ الأعلام 6 / 248. 10 ـ الوافی بالوفیات 4 / 37. 1
[1] ـ وفیات الاعیان 2 / 64. 12 ـ الوافی بالوفیات 4 / 37. 13 ـ مجمع الآداب فی معجم الالقاب 1 / 93 ( پاورقی ). 14 ـ کشف الظنون 1 / 344. 15 ـ معجم مصنفی الکتب العربیه 525. 16 ـ هدیة العارفین 2 / 85. 17 ـ وفیات الاعیان 1 / 158 و 3 / 136. 18 ـ فرج المهموم 161 و 162. 19 ـ لسان المیزان 4 / 11 و 82. 20 ـ لسان المیزان 2 / 135. 2
[1] ـ وفیات الاعیان 1 / 158 و 245 و 2 / 35، 37، 64، 70، 135 و 202 و 3 / 30؛ الجواهر المضیئه 1 / 109 و 110. 22 ـ الجواهر المضیئه 1 / 324 و 429 و2 / 60، 75 و 89. 23 ـ الجواهر المضیئه 2 / 469.

دیگر منابع: البدایة و النهایه 12 / 198؛ الکامل فی التاریخ 10 / 648؛ مجمع الآداب 1 / 104؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 33؛ المختصر فی أخبار البشر ( تاریخ ابی الفداء ) 2 / 239؛ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 39؛ معجم المؤلفین 10 / 254؛ کشف الظنون 1 / 30، 298 و ...؛ تاریخ مفصل همدان 1 / 19؛ وفیات الاعیان 1 / 249 و ...؛ الجواهر المضیئه 2 / 163 و ....

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمد ـ همْدانی

محمد ـ همْدانی (529 ـ 596ه )

ابوالقاسم محمد بن علی بن محمد همْدانی، معروف به ابن برّاق.

حافظ، محدث، ادیب، شاعر، کاتب و پزشک اندلسی و اهل وادی آش ( شهری در جنوب اندلس و شرق غرناطه، به نام غوادیکْسْ که پس از اشغال آن به دست اعراب، وادی آش نام گرفت ). وی در سال 529ه متولد شد و پس از گذراندن دوران کودکی به کسب علم و دانش روی آورد. 1 او کتاب های بسیاری از حدیث و غیرحدیث را حفظ کرد. تراجم نویسان وی را به بلاغت در کلام و وثاقت و ضبط در حدیث ستوده اند. 2 ابن برّاق همچنین در شعر دارای طبع و قریحه نیکو بوده و علاوه بر پزشکی در بسیاری از معارف صاحب نظر بود. وی از ابوبحر، یوسف بن احمد بن ابی عَیْشون ادیب، ابوبکر بن زرقون، ولید بن موفق، ابوعبداللّه بن یوسف بن سعاده، ابوالعباس بن ادریس، ابوالقاسم بن حبیش و برخی دیگر روایت کرده است. ابوالعباس خروبی، ابوعبدالرحمان مساعد بن احمد أریولی و ابوالحسن بن نعمه از دیگر مشایخ او هستند. پسرش ابوالقاسم، ابوالحسن بن محمد بن بقی غسّانی، محمد بن یحیی سکری، ابوعمرو بن عیّاد، ابوالکرم جودی بن عبدالرحمان، ابوالعباس نباتی و برخی دیگر نیز از او روایت کرده اند. 3 از مهم ترین رویدادهای تاریخ زندگی ابن براق، تبعید او به دست امیر محمد بن سعد جذامی حاکم بَلَنْسیه و مُرسیه است که او را از وطنش احضار کرده و به اقامت در آن دو شهر مجبور کرد؛ ولی با وفات ابن سعد، ابن برّاق به وطن خود بازگشت و تا آخر عمر در آنجا