بیشتر عقایدش پیرو متکلم بصره ابوالحسین محمد بن علی بن طیب بصری ( م436ه ) بود. 2 علی بن طاووس ( م664ه ) از وی یاد کرده و او را مدافع اخترشناسی و ازجمله قائلان به صحت و مشروعیت علم نجوم دانسته است. 3 کحّاله وفات او را در سال 532ه ذکر کرده است؛ 4 درحالی که بعضی از منابع معاصر دیگر درگذشتش را در سال 636ه دانسته اند. 5 اثر او کتاب الفائق فی اصول الدین است. 6 ابن طاووس در کتاب الطرائف خود بیشترین نقل را از این کتاب آورده و در موارد متعدد دیدگاه های خوارزمی را درباره بعضی عقاید و صاحبان آنان منعکس کرده است؛ برای نمونه به نقل از خوارزمی در کتاب الفائق فی الاصول آورده که وی می گوید: شیوخ ما قائل و معتقد به کفر مشبهه و مجسمه که به جسمیت و ذوابعادبودن خداوند متعال قائلند، هستند. 7 در مورد دیگر به نقل از خوارزمی آورده که شیوخ ما معتقد به کفر قائلین به جبر هستند و می گویند هر کس در کفر آنان نیز شک کند کافر است. 8 ابن طاووس می گوید: جد [ مادری ] من شیخ ورّام بن ابی فراس ( م 605 یا 606ه ) همواره از این کتاب مدح و تعریف می کرد و ارزش بسیاری برای آن قائل بود. 9 کتاب مذکور به وسیله « مادلونگ » و « درموت » تصحیح و تحقیق شده و به چاپ رسیده است. اثر دیگر خوارزمی المعتمد فی اصول الدین است و بخشی از این کتاب باقی مانده که با تصحیح دو مستشرق مذکور در سال 1991م در لندن به چاپ رسیده است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف 355. 2ـ کتابخانه ابن طاووس 260. 3 ـ فرج المهموم 214. 4 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 778. 5 ـ کتابخانه ابن طاووس 260. 6 ـ الطرائف 256. 7 ـ الطرائف 355. 8 ـ الطرائف 313. 9 ـ فرج المهموم 214. 10 ـ کتابخانه ابن طاووس 260.

دیگر منابع: نهج الحق و کشف الصدق 358 و 359؛ طبقات المعتزله 119؛ الطرائف 104، 105، 326، 344، 500 و 501.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

محمود ـ خوارزمی

محمود ـ خوارزمی (م 492 ـ 568ه )

ابومحمد محمود بن محمد بن عباس خوارزمی عباسی.

در پانزدهم ماه رمضان سال 492ه خوارزم به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی خود ازجمله بخشی از حدیث را در زادگاهش، نزد جد خود عباس بن ارسلان و اسماعیل بن احمد بیهقی فرا گرفت؛ سپس برای تکمیل معلومات و بهره مندی از محضر استادان معروف، به شهرهای گوناگونی چون مرو، سمرقند، بخارا و بغداد مسافرت کرد و در حلقه درس شیوخ مشهوری مانند محمد بن عبداللّه حفصومی و احمد بن عبداللّه فارسی شرکت نموده و بهره های فراوانی برد. 1 اسنوی وی را در زمره علمای شافعیه برشمرده می نویسد: وی فقیهی فاضل، آگاه به آرای مختلف فقهی، آشنا به تصوف و از خاندان علم و صلاح بود. 2 خوارزمی خود نیز در نظامیه بغداد کرسی تدریس برپا ساخته و علاوه بر تدریس حدیث و فقه با زبان گویایی که داشت به موعظه مردم می پرداخت. وی در خوارزم بازماندگان و اعقابی داشته که همگی از اهل علم و محدث بودند. 3 او درنهایت در سال 568ه از دنیا رفت. 4 از خوارزمی دو اثر با عنوان الکافی فی الفقه و تاریخ خوارزم بر جای ماند. 5 حاجی خلیفه درباره تاریخ خوارزم می گوید این کتاب مجلدهای پر شماری دارد که در وصف خوارزم و مردمان آنجاست و ذهبی آن را به اختصار درآورده است. 6

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 290. 2 ـ طبقات الشافعیة 2 / 183. 3 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 290. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 513. 5 ـ هدیة العارفین 2 / 403. 6 ـ کشف الظنون 1 / 293 ـ 294.

دیگر منابع: معجم البلدان 3 / 377؛ بحار الأنوار 104 / 15؛ الغدیر 4 / 400؛ سیر اعلام النبلاء 1 / 54 و 19 / 314؛ الاعلام 7 / 181؛ معجم المؤلفین 11 / 190 و 12 / 196.

اسماعیل اسماعیلی

محمود ـ خوافی

محمود ـ خوافی (م 599ه )

خواجه محمود خوافی سنجانی رکن الدین زین الدین معروف به شاه سنجان.

اصل وی از سنجان از توابع خواف خراسان است. او از عرفا و شعرای قرن ششم هجری ایران و از شاگردان خواجه مودود چشتی می باشد و به همنشینی با بزرگان و ارباب تصوف تمایل داشت و از جانب مودود چشتی که مرشد او بود، « شاه سنجان » لقب گرفت. 1 وی صاحب دیوان شعری بود که به گفته آقابزرگ تهرانی، بعضی از رباعیات او با رباعیات ابوسعید ابوالخیر مخلوط شده است. 2 خوافی در سال 5963 یا 5974 یا 599ه درگذشت و در روستای بایگ از