مرگ او می داند. 12 حکیم روحی ولوالجی، رشیدی سمرقندی، سوزنی، مختاری، فلکی شروانی و صابر ترمذی او را ستوده اند. 13 مسعود سعد سلمان به سه زبان فارسی، عربی و هندی شعر می گفت و دیوان هایی به این سه زبان از خود بر جای گذاشت. 14 قصایدی نیز به نام حبسیّات دارد که مشهور است. 15 اشعار او را حکیم سنایی غزنوی ( م535ه ) در زمان حیات مسعود گردآورده و نخست بعضی از اشعار دیگران را با آن توأم کرده بود، ولی چون او را متوجه این اشتباه کردند، ضمن اشعاری، از این کار خود عذرخواهی کرد. 16 دیوان فارسی او به تصحیح رشید یاسمی به چاپ رسیده است. اثر دیگر او که محمد عوفی از فضلای اواخر قرن ششم بدان اشاره کرده، منتخب شاهنامه فردوسی ( اختیارات شاهنامه ) است. 17

پی نوشت ها

[1] ـ دیوان مسعود سعد سلمان 59. 2 ـ دیوان مسعود سعد سلمان 56 و 493. 3 ـ لباب الالباب 423. 4 ـ مجمع الفصحاء 1 / 3 / 1825. 5 ـ دیوان مسعود، مقدمه مصحح، ص « و ». 6 ـ دیوان مسعود سعد سلمان 375. 7 ـ دیوان مسعود سعد سلمان 106. 8 ـ مجمع الفصحاء 1 / 3 / 1826؛ الذریعه 9 / 1036. 9 ـ دیوان مسعود، مقدمه مصحح، ص « ح ». 10 ـ همان. 1
[1] ـ مجمع الفصحاء 1 / 3 / 1826؛ الذریعه 9 / 1036. 12 ـ لباب الالباب، تعلیقات سعید نفیسی 717. 13 ـ لباب الالباب 367 و 376 و تعلیقات نفیسی 717 ـ 719. 14 ـ لباب الالباب 423. 15 ـ الذریعه 9 / 1036. 16 ـ دیوان سنایی غزنوی 1060 و 1061. 17 ـ لباب الالباب 269.

دیگر منابع: الذریعه 7 / 23 و 22 / 412؛ کشف الظنون 1 / 814؛ ایضاح المکنون 1 / 529؛ هدیة العارفین 2 / 428؛ سخن و سخنوران 207؛ الأعلام 7 / 217؛ معجم المؤلفین 12 / 226؛ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 483؛ تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز ( جرج موریسن و ...) 55، 60، 370؛ فرهنگ سخنوران 538.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

مسعود ـ نیشابوری

مسعود ـ نیشابوری (505 ـ 578ه )

ابوالمعالی مسعود بن محمد بن مسعود قطب الدین طُرَیْثیثی نیشابوری.

مفسر، ادیب، فقیه، اصولی، واعظ، فصیح، بلیغ و شافعی مذهب1 که در سیزده رجب سال 505 به دنیا آمد. 2 پدرش نیز ادیب و اهل طُرَیْثیث ( ترشیز همان کاشمر ) از توابع نیشابور بود. وی از دوران کودکی به تحصیل علم و دانش روی آورد3 و قرآن4 و ادبیات را از محضر پدر فرا گرفت؛ سپس فقه و حدیث را در نیشابور و مرو از مشایخ بزرگی چون ابواسحاق ابراهیم بن محمد مَرْوَزی و ابومحمد هبه اللّه بن سهل سیّدی آموخت. 5 از دیگر استادان او ابوسعد محمد بن یحیی بن منصور نیشابوری ( شاگرد غزّالی )، عُمر بن علی معروف به سلطان و عبدالجبار خواری بیهقی است. ابوالموهب بن صَصْری و برادرش ابوالقاسم حسین بن صَصْری، تاج الدین عبداللّه بن حمُّویه و طایفه ای دیگر نیز از او روایت کرده اند. 6 او در نظامیه نیشابور در کنار مشایخ بزرگ به تدریس و موعظه نیز می پرداخت. به گفته ابن عساکر، در سال 540ه به دمشق رفته و ضمن پرداختن به وعظ، در مدرسه مجاهدیه و سپس [ بعد از وفات ابوالفتح نصراللّه مَصیصی ] در زاویه غربیه غزالیه ( جامع دمشق ) به تدریس مشغول شد. بعدها به حلب و سپس همدان مسافرت کرد و مدتی هم در مدراس این دو شهر به تدریس مشغول بود؛ اما بار دیگر به دمشق بازگشت و در زاویه غربیه7 و مدرسه جاروخیه8 به تدریس پرداخت. ابوالمعالی نیشابوری رییس شافعیه، در زمان خود و فردی صالح، پرهیزگار، خوش خلق، خوش برخورد و متواضع بود. وی در آخرین روز ماه رمضان سال 578 در دمشق درگذشت و در روز عید فطر در جوارِ مقبره صوفیه در قسمت غربی دمشق به خاک سپرده شد. 9 آثار او عبارت اند از: الهادی فی فروع الفقه که در آن آنچه فقط فتوای فقها بر آن تعلق گرفته آورده است. 10 هبه اللّه بن عبداللّه سید الکل بهاءالدین قفطی ( م 697ه ) نیز آن را شرح کرده است. 11 عقیدةُ صلاح الدین ایوبی که جمیع آنچه صلاح الدین در امور دین به آن محتاج بوده برای وی گردآوری و به او اهدا کرده است. 12

پی نوشت ها

[1] ـ سیر أعلام النبلاء 21 / 106. 2 ـ وفیات الاعیان 5 / 196. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 58 / 13. 4 ـ وفیات الاعیان 5 / 196. 5 ـ تاریخ مدینة دمشق 58 / 13. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 106. 7 ـ تاریخ مدینة دمشق 58 / 13. 8 ـ دُول الاِسلام 305. 9 ـ تاریخ مدینة دمشق 58 / 13. 10 ـ وفیات الاعیان 5 / 196. 1
[1] ـ طبقات الشافعیه ( أسنوی ) 2 / 279. 12 ـ وفیات الاعیان 5 / 196.

دیگر منابع: الدارس فی تاریخ المدارس 1 / 62 و 136 و 2 / 139 و 143؛ العبر 3 / 76؛ شذرات الذهب 4 / 263؛ الأعلام 7 / 220؛ موسوعة طبقات الفقهاء 6 / 332؛ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 297؛ طبقات الشافعیة ( ابن شهبه ) 2 / 20؛ النجوم الزاهره 6 / 94؛ تذکرة الحفّاظ 4 / 1341؛ مرآة الجنان 3 / 313؛ مختصر تاریخ دمشق 24 / 256؛ المختصر المحتاج الیه 352؛ البدایة و النهایه 12 / 312؛