2 / 462. 4 ـ الاعلام 7 / 253. 5 ـ هدیة العارفین 2 / 462. 6 ـ الاعلام 7 / 253.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 12 / 294؛ تاج التراجم 268؛ کشف الظنون 1 / 562 و 2 / 1632 و 1980؛ اسماء الکتب 268.

اسماعیل اسماعیلی

مظفر ـ اسفزاری

مظفر ـ اسفزاری (م. بین 506 و 515ه )

ابوحاتم مظفر بن اسماعیل اسفزاری.

در اسفزار، منطقه ای میان هرات و سجستان به دنیا آمد و در همانجا رشدونمو یافت. 1 ظهیرالدین بیهقی او را در زمره حکما و فلاسفه قرن پنجم هجری و معاصر عمر خیام نیشابوری ( م515ه )، حکیم و ریاضیدان مشهور دانسته است. همو می نویسد: میان این دو مناظره هایی نیز رخ داده است. سپس آورده، اسفزاری گرچه در فلسفه اطلاعاتی داشت، بیشتر همت و تلاش او در علوم هیأت و فیزیک بود و بر خلاف عمر خیام، با شاگردان خود بسیار خوش رفتار و مهربان بوده و دانش خود را در اختیار آنان می گذارد. از ابداعات و اختراعات مهم او ساخت ترازوی ارشمیدش، معروف به « میزان غش و عیار » است که اوقات بسیاری را صرف ساختن آن کرد؛ اما چون در اختیار خزانه دار سلطان ملکشاه سلجوقی ( 465 ـ 485ه ) یعنی سعاده الخادم قرار گرفت، از بیم آنکه مبادا خیانت وی آشکار گردد، آن را از بین برد و چون خبر این ماجرا به اسفزاری رسید بسیار اندوهگین شد و بر اثر آن از دنیا رفت. 2 ابن اثیر در حوادث سال 467ه به ایجاد رصدخانه ملکشاهی که به « رصدخانه جلالی » نیز معروف است اشاره کرده و می نویسد: در این سال گروهی از منجمان مشهور همچون عمر بن ابراهیم خیام، ابومظفر اسفزاری و میمون بن نجیب واسطی رصد خانه ای را برای سلطان ملکشاه ترتیب دادند که تا سال مرگ ملکشاه، یعنی 485ه دایر بود. 3 به نظر می رسد مراد ابن اثیر از ابومظفر همان مظفر اسفزاری است. بیهقی کلمات قصار حکمت آمیزی را از وی نقل کرده است. 4 تاریخ دقیق درگذشت اسفزاری مشخص نیست؛ برخی آن را حدود 480 نوشته5 و گروهی بین سال های 506 و 515ه دانسته اند. 6 وی آثار متعددی داشته که از میان رفته، ولی آثار و تألیفاتی که از وی برجای مانده است عبارت اند از: اختصار فی اصول اقلیدس، مقاله چهاردهم این کتاب در کتابخانه ملی پاریس موجود است، مقدمة فی المساقه، نسخه خطی این رساله در کتابخانه لاله لی استانبول وجود دارد، خلاصة کتاب الحیل بنو موسی که ادعا شده نسخه ای از آن موجود است، رساله ای موسوم به آثار علوی که هم اکنون در دسترس است، 7 ارشاد ذوی العرفان الی صناعة القبان، 8 رساله ای در هیدرولیک و مکانیک. 9

پی نوشت ها

[1] ـ موسوعة علماء الریاضیات 24. 2 ـ تاریخ حکماء الاسلام 144. 3 ـ الکامل فی التاریخ 10 / 98. 4 ـ تاریخ حکماء الاسلام 144. 5 ـ موسوعة علماء الریاضیات 24. 6 ـ زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی 468. 7 ـ همان. 8 ـ معجم المؤلفین 12 / 298. 9 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 8 / 330.

دیگر منابع: دایرة المعارف فارسی 3 / 2798؛ لغننامه دهخدا 2 / 1960؛ الاعلام 7 / 255؛ فهرست نسخه های خطی فارسی 1 / 392.

اسماعیل اسماعیلی

مظفّر ـ عبّادی

مظفّر ـ عبّادی (49
[1] ـ 547ه )

ابومنصور مظفر بن اردشیر بن ابی منصور عبّادی مروزی.

در ماه رمضان سال 4711 یا 491ه به دنیا آمد. 2 سمعانی وی را منسوب به سنج العبادی از روستاهای بزرگ نواحی مرو دانسته و بدین علت او را عبّادی خوانده است. 3 بر پایه گزارش منابع، وی حدیث را در نیشابور و بغداد نزد بزرگان همچون ابوعلی نصراللّه بن احمد خشنامی، ابوعبداللّه اسماعیل بن عبدالغافر فارسی، 4 ابوبکر شیروی و زاهر شحامی فرا گرفت. 5 نزدیک به سه سال در بغداد اقامت داشت و علاوه بر تدریس حدیث در جامع قصر و نظامیه، کرسی وعظ و تذکیر به پا ساخته بود که مریدان بسیاری در آن شرکت می کردند و چون آوازه وی به گوش خلیفه المقتفی ( 530 ـ 555ه ) رسید، او را مورد احترام قرار داد و از هدایا بهره مندش ساخت. 6 عبّادی زبان گویایی در موعظه داشت و از عباراتی دلچسب و دلنشین در بیان و تفهیم مطالب استفاده می کرد و در این زمینه زبانزد شده و بدو مثل می زدند. 7 ابوسعد سمعانی، عبدالعزیز بن اخضر، حمزة بن قبیطی و ابوجعفر بن مکرم از شاگردان اویند. 8 عبّادی زمانی به عنوان سفیر از جانب خلیفه المقتفی به سوی سلطان سنجر سلجوقی ( 51
[1] ـ 552ه ) راهی خراسان شده و در مأموریت دیگری که از جانب خلیفه به وی واگذار گردید، به خوزستان مسافرت کرد؛ اما قبل از رسیدن به