خود که کهن ترین منبعی است که به تذکره و شرح حال شعرا پرداخته، او را استادالشعرا خوانده و قصیده هایش را نغز و لطیف توصیف کرده است. 2 محققان معاصر نیز هر کدام به نوعی به عصری که مؤیدالدین در آن می زیسته اشاره کرده اند: برخی او را از شاعران عهد سلاجقه خراسان ( 432 ـ 552 ) 3 و گروهی متعلق به دوران ملوک خانیه ماوراءالنهر دانسته اند4 که با توجه به همزمانی آنها با یکدیگر و معاصربودن نسفی با این دوران قابل جمع می باشد. از نسفی دو اثر به یادگار مانده که در منابع به آنها اشاره شد. دیوان وی که مجموعه سرودهای شاعر بوده و اثری به نام پهلوان نامه که به روش مثنوی معنوی مولوی است. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 767. 2 ـ لباب الالباب 500. 3 ـ فرهنگ سخنوران 579. 4 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 100. 5 ـ مجمع الفصحاء 1 / 3 / 808.

دیگر منابع: الذریعه 9 / 1130 و 19 / 132.

اسماعیل اسماعیلی

ناصر ـ خویی

ناصر ـ خویی (466 ـ 507ه )

ابوالقاسم ناصر بن احمد بن بکران خویی شیرازی.

منسوب به خُوی از شهرهای آذربایجان است. 1 در محرم سال 466ه به دنیا آمد. 2 نخست تحصیلات مقدماتی را نزد پدرش احمد بن بکران و ابومؤید موفق بن احمد مکی فرا گرفت؛ سپس برای تکمیل آن راهی بغداد شد و در مدتی که در آنجا حضور داشت، بسیاری از استادان و شیوخ را درک کرده و بهره های فراوانی برد. 3 نحو را نزد ابوطاهر شیرازی و فقه را از ابواسحاق شیرازی فرا گرفت و برای استماع حدیث در حلقه تدریس محدثان بزرگی همچون ابوالقاسم علی بن احمد بسری، ابوالحسین عاصم بن حسین معروف به ابن نقور عاصمی و ابوزید نظام الملک شرکت کرده و به مراتبی در حدیث دست یافت. یاقوت حموی می نویسد: خویی از استادان مسلّم ادبیات عرب در آذربایجان بود و در این زمینه رقیبی نداشت و بدین سبب بود که بسیاری از طالبان علم از اطراف و اکناف حتی از بلاد دوردست به حلقه تدریس وی حاضر شده و از وی استفاده می کردند. وی علاوه بر تعلیم و تعلم و تربیت شاگردان، مدتی نیز قضاوت آذربایجان را بر عهده داشت. 4 خویی در مذهب فقهی، پیرو شافعی بود و به نوشته اسنوی، از علمای بنام شافعی در آذربایجان به شمار می آمد. 5 او در شعر هم ورود داشت و سیوطی پاره ای از سروده های او را ذکر کرده است. 6 تاریخ وفات او را ربیع الآخر سال 5077 و برخی 508ه نوشته اند. 8 دیوان شعر و شرحی بر اللمع فی النحو تألیف عثمان بن جنّی ( م392 ) از آثار اوست. 9

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 7 / 347. 2 ـ معجم الادباء 19 / 211. 3 ـ بغیة الوعاة 2 / 310. 4 ـ معجم الادباء 19 / 211. 5 ـ طبقات الشافعیه 1 / 231. 6 ـ بغیة الوعاة 2 / 311. 7 ـ معجم الادباء 19 / 211. 8 ـ الاعلام 7 / 347. 9 ـ همان.

دیگر منابع: الاکمال 2 / 230؛ الانساب 1 / 209؛ کشف الظنون 2 / 1563؛ هدیة العارفین 2 / 488؛ معجم المؤلفین 13 / 67.

اسماعیل اسماعیلی

ناصر ـ نیشابوری

ناصر ـ نیشابوری (489 ـ 552ه )

ابوالفتح ناصر بن سلمان بن ناصر انصاری نیشابوری.

در سال 489ه به دنیا آمد. تحصیلات خود را نزد پدرش سلمان بن ناصر ابوالحسن مدینی موذن و فضل بن عبدالواحد تاجر فرا گرفت. او از فقهای برجسته مذهب شافعی بود و در علم کلام و مناظره دستی تمام داشت. سبکی با اشاره به این مطلب می نویسد: ابوالفتح آنچنان در کلام و فن مناظره چیره دست بود که یکه تاز این میدان به شمار می آمد و گوی سبقت را از دیگر معاصران خویش ربوده بود؛ بدین علت سلطان سنجر سلجوقی ( 51
[1] ـ 552 ) وی را به دربار خود فرا خوانده و مسئولیت مراسلات و مکاتبات با ملوک و پادشاهان را به او واگذار کرد و او نیز با پذیرش این مسئولیت مکاتباتی را با آنها انجام داد. 1 افزون بر آنکه تولیت بخشی از امور اوقاف و خیریه را بر عهده او گذاشت که به گفته ذهبی وی با توجیه اینکه از دین خدا حمایت می کند، در آن تصرف می کرد و حتی بعضی از موقوفات مانند مساجد و کاروانسراها را به فروش می رسانید و از این کار هیچ ابایی نداشته و پرهیز نمی کرد. 2 ابوالفتح شاگردانی نیز داشت که از آن میان می توان به افرادی چون ابوسعد سمعانی و عبدالرحیم بن ابی سعد اشاره کرد. 3 اسنوی در شرح مختصری که از وی ارایه کرده، ضمن آنکه او را فقیهی شافعی خوانده می نویسد: « ابوالفتح همیشه در حال مهاجرت و مسافرت به بلاد مختلف بود. سرانجام در ماه