می باشد که در هجده مجلد به رشته تحریر درآمده است. 4 برخی این کتاب را به اختصار درآورده اند که ازجمله آنان فرزندش علی می باشد که آن را ضیاء العلوم نام نهاده است. مختصری دیگر نیز از این کتاب به نام ضیاء الحلوم وجود دارد که نکته های پزشکی آن را جدا کرده است. همچنین مختصری از فردی مجهول با نام لوامع النجوم المستضیئه وجود دارد. اثر دیگر او قصیده ای به نام القصیدة الحمیریه ( نشوانیه ) در موضوع تاریخ است که بر این قصیده نیز شروحی نوشته شده که ازجمله آنها شرحی از فردی مجهول با نام خلاصة السیرة الجامعة لعجائب اخبار الملوک التبابعة و غیرهم من ملوک الانام می باشد، دیگر آثار او القوافی، الحور العین، تنبیه السامعین، التبیان فی تفسیر القرآن، احکام صنعاء و زبید، وصیة لولده جعفر، جواب علی قصیدة لامام الزیدیة المتوکل باللّه، ارجوزة فی الشهور الرومیه، بحث فی التصریف و بعضی قصاید می باشد. او سرانجام در بیست و چهارم ذی الحجه سال 573 در منطقه حوثِ یمن درگذشت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 19 / 217. 2 ـ بغیة الوعاة 2 / 312. 3 ـ تاریخ الادب العربی ( بروکلمان ) 5 / 297. 4 ـ هدیة العارفین 2 / 489. 5 ـ تاریخ الادب العربی 5 / 297.

دیگر منابع: اسماء الکتب 203؛ الذریعة 14 / 224؛ معجم المطبوعات العربیه 2 / 1857؛ ریحانة الادب 4 / 181؛ تاریخ التراث العربی 2 / 2 / 129؛ کشف الظنون 2 / 1061.

محمود هیئتی

نصر ـ اسکندری

نصر ـ اسکندری (م 561 ه )

ابوالفتح نصر بن عبدالرحمان بن اسماعیل اسکندری طوسی فزاری فناری.

اهل اسکندریه مصر بود. 1 از جزییات حیات وی اطلاعی در دست نیست؛ اما لقب طوسی می تواند بیانگر خاستگاه او باشد. گفته اند محدث فاضل، تیزهوش و آشنا به ادبیات عرب بود. پس از سال 560ه به بغداد سفر نمود و در آنجا از شماری از علما بهره برد و مقداری اندک از ابن عساکر حدیث نقل نمود؛ سپس به اصفهان رفت2 و در سال 5603 و به نقلی 561ه در آنجا درگذشت. کتابی بزرگ درباره نام شهرها، مکان ها، کوه ها، و آب ها نگاشت4 که اسماعیل پاشا از آن با عنوان اسماء البلدان یاد کرده است. دیگر آثار او کتاب اجزاء فی الحدیث5 و کتاب فیما اختلف و ائتلف من اسماء البقاع می باشد که این کتاب را ابوموسی محمد بن عمر اصفهانی به اختصار درآورده است. 6

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 8 / 24. 2 ـ بغیة الوعاة 2 / 314. 3 ـ هدیة العارفین 2 / 491. 4 ـ بغیة الوعاة 2 / 314. 5 ـ هدیة العارفین 2 / 491. 6 ـ معجم مصنفی الکتب العربیه 650.

دیگر منابع: کشف الظنون 1 / 87 و 585؛ معجم المؤلفین 13 / 89.

محمود هیئتی

نصراللّه ـ لخمی

نصراللّه ـ لخمی (532 ـ 567ه )

ابوالفتوح نصراللّه بن عبداللّه بن مخلوف لَخْمی ازهری اسکندری معروف به قاضی اعز و ابن قلاقس.

فاضل، ادیب، کاتب و از شاعران بنامی است که روز چهارشنبه چهارم ربیع الآخر 532 در اسکندریه مصر متولد شد و در همان جا نشوونما یافت. از استادان او در موطنش که با وی مصاحبت داشته و از او بسیار بهره مند شده، ابوطاهر احمد بن محمد سلفی ( م576ه ) است که ابن قلاقس او را فراوان ستوده، چنان که دسته ای از آن اشعار در دیوان او منعکس است. البته سلفی نیز متقابلاً به مدح و ثنای او می پرداخته است. 1 ابن قلاقس در سال 563ه به سبب مشکلاتی که صلاح الدین ایوبی در بلاد، ایجاد کرده بود به یمن رفت2 و در شهر عدن اقامت گزید. 3 او پس از مدتی از راه دریا قصد بازگشت به وطن داشت که کشتی او دچار حادثه شد و ناچار به عدن بازگشت. 4 در سال 565ه بود که به صقلیه ( سیسیل ) رفت. وی به هر کجا می رفت در آنجا به مدح حکام و امرا می پرداخت و از این راه مورد توجه و اکرام آنان قرار می گرفت. 5 ابن قلاقس هنگام مراجعت به مصر در سوم شوال 567 در 35 سالگی در عیذاب چشم از دنیا فرو بست. 6

آثارش عبارت اند از: دیوان ابن قلاقس که به تصحیح خلیل بک مطران چاپ شده است، 7 الزَهر الباسم فی اوصاف ابی القاسم، در مدح امیر ابوالقاسم بن حجر، امیر صقلیه، 8 مواطر الخواطر، روضة الازهار، 9 زرکلی از دیوانی به نام دیوان ترسُّل ابن قلاقس نیز نام می برد که به صورت مخطوط باقی مانده است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 5 / 385. 2 ـ تاریخ الأدب العربی ( بروکلمان ) 5 / 64.