هبه اللّه ـ حرانیهبه اللّه ـ حرانی (م حدود 580ه )

ابوالمحاسن هبه اللّه بن ابی القاسم نصر بن منصور بن حسین بن حامد حرانی.

اسماعیل پاشا وی را هبه اللّه بن ابی القاسم نصر بن منصور بن حسین بن حامد حرانی آورده است که از علمای حنبلی مذهب بوده و در حدود سال 580ه درگذشته و کتابی به نام المعیار فی الرد علی المتمسکین عن الاخبار در رد سماع و رقص داشته است. 1 همو در کتاب دیگرش نام کتاب حرانی را المعیار فی الرد علی المتمسکین عن الاخیار ذکر کرده است2 که به تبعیت از او عمر رضا کحاله نیز چنین آورده است. 3

پی نوشت ها

[1] ـ هدیة العارفین 2 / 506. 2 ـ ایضاح المکنون 2 / 516. 3 ـ معجم المؤلفین 13 / 145.

گلشاد حیدری

هبه اللّه ـ سقطی

هبه اللّه ـ سقطی (445 ـ 509ه )

ابوالبرکات هبه اللّه ( عبداللّه ) بن مبارک بن موسی سقطی.

وی از علمای حنبلی مذهب بود1 که در سال 4452 و به بنا به قولی در سال 448ه به دنیا آمد. اهل واسط بود؛ ولی در شهر بغداد زندگی می کرد. وی حافظ قرآن بود، ضمن اینکه با علوم دیگری چون تاریخ، ادب و علوم اجتماعی آشنایی داشت. او برای کسب علم و دانش تلاش و کوشش بسیاری به خرج داده و رنج ها و سختی های فراوانی را تحمل نمود3 و برای دستیابی به این هدف و شنیدن حدیث از افراد گوناگون، مسافرت های بسیاری به شهرهای بصره، کوفه، اصفهان، واسط، جبال و ... نموده و به استادان فراوانی مراجعه کرد؛ به همین دلیل شمار بسیاری را به عنوان استاد وی نام برده اند؛ ولی همین موضوع سبب شد افرادی چون شجاع ذهلی وی را به دلیل روایت از افرادی چون محمد جوهری که هرگز ندیده بود، ضعیف و غیرموثق و ابوالفضل بن ناصر وی را کذاب و دروغگو و بی مقدار بداند. 4 سقطی از افرادی چون قاضی ابویعلی، محمد بن حسین بن فراء، ابوالحسن جابر بن یاسین حنائی، 5 بدرالفخری، ابوالحسن بغدادی، 6 شیخ ابوجعفر طوسی و ... حدیث شنیده و روایت کرده است. 7 ابوطاهر سلفی، 8 پسرش ابوالعلاء وجیه، ابومعر ازجی، شیخ عبدالقادر جبلی، 9 دخترش عایشه، 10 اسماعیل بن سمرقندی و ابوطالب کتانی در زمره شاگردان و راویان وی به حساب می آیند. 11 وفاتش در ماه ربیع الاول 509ه در بغداد روی داد؛ ابوالخطاب کوذانی بر او نماز گزارد و در باب حرب مدفون گردید. 12

آثار وی عبارت اند از: کتابی تاریخی به نام الفوائد که به عنوان ذیلی بر تاریخ خطیب بغدادی است، معجم الشیوخ که در هشتاد مجلد ضخیم گردآوری کرده بود. 13 صفدی ضمن اینکه اشعاری را به وی نسبت داده، معجم شیوخ وی را بیست و چند مجلد می داند. 14

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 13 / 144. 2 ـ ذیل طبقات حنابله 46. 3 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 1 / 249 ـ 250. 4 ـ الانساب 3 / 264. 5 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 1 / 250. 6 ـ تاریخ الاسلام 31 / 261، 253 و 116. 7 ـ همان 34 / 238، 230 و 120. 8 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 1 / 250. 9 ـ لسان المیزان 6 / 190. 10 ـ تاریخ الاسلام 36 / 536. 1
[1] ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 282 و 21 / 115. 12 ـ المنتظم 5 / 69. 13 ـ الاعلام 8 / 75. 14 ـ الوافی بالوفیات 27 / 186.

دیگر منابع: تذکرة الحفاظ 4 / 1259؛ میزان الاعتدال 4 / 292؛ العبر فی خبر من غیر 1 / 238؛ فوات الوفیات 1 / 286؛ ذیل طبقات الحنابله ( ابن رجب ) 1 / 114؛ اعیان الشیعه 5 / 245؛ کشف الظنون 2 / 1735؛ هدیة العارفین 2 / 210؛ الاعلام 8 / 75.

گلشاد حیدری

هبه اللّه ـ شجری

هبه اللّه ـ شجری (450 ـ 542ه )

ابوالسعادت هبه اللّه بن علی بن محمد بن حمزه شجری علوی حسنی، معروف به ابن شجری.

نحوی، لغوی و ادیب شیعی مذهب که در ماه رمضان سال 450ه دیده به جهان گشود. 1 پس از رشدونمو و گذراندن دوران کودکی، به تحصیل علم و دانش روی آورد و از محضر ابومعمر یحیی بن محمد بن طباطبا نحوی، علم نحو را آموخت. او همچنین از استادانی دیگر همچون ابوالحسین بن طیوری، ابن نبهان، 2 ابن فضال مجاشعی، ابوزکریا تبریزی، ابوعلی محمد بن سعید کاتب و دیگران بهره علمی برد3 و از بزرگان علم نحو و لغت در عصر خویش گردید؛ به طوری که در روزهای جمعه در جامع منصور بغداد و در جای ثعلب می نشست و شیفتگان علم از او بهر می بردند. 4 او از بزرگان علم نحو بود و در طول عمر خویش ادبیات تدریس می کرد و شاگردان بسیاری تربیت نمود