ابوغالب عبدالواحد را واداشت تا مسند احمد بن حنبل را از ابوعلی بن مذهب، فوائد ابوبکر شافعی را از ابن غیلان و اخبار یشکری را از ابومحمد حسن بن عیسی بن مقتدر بیاموزند. او تنها کسی است که این کتب را از این افراد روایت می کند. وی از محضر استادان دیگری چون ابوالقاسم علی بن محسن تنوخی، ابومحمد جوهری و ابوطیب طبری استفاده علمی برد. وی عمری طولانی داشت و افراد بسیاری از نقاط گوناگون برای کسب علم در مجالس درس وی حاضر می شدند و چه بسیار که پدر و پسری همزمان در پای درس او شرکت می جستند. ابن ناصر [ ابوالفضل محمد بن ناصر بن محمد بن علی سلامی ( 467 ـ 550ق ) ] چهل مجلس از سخنان او را استخراج کرد و پس از نمازهای جمعه در جامع قصر بغداد املا می کرد و شمار بسیاری آنها را می نوشتند. 3 ابن جوزی ( م597ه )، شیبانی را فردی موثق و مورد اطمینان معرفی می کند که به سبب طول عمرش، بزرگ و سرور همسالانش قرار گرفت. ابن جوزی مدعی شده همه مسند احمد بن حنبل، غیلانیات و اجزاء مزکی را از شیبانی شنیده است، افزون بر اینها مطلب دیگری نیز از استادش ابن ناصر، از ابوالقاسم شنیده است و ازجمله کسانی می باشد که درس های شیبانی را که ابن ناصر املا می کرد، می نوشته است. 4 احتمال دارد همه اینها را از استادش ابن ناصر شنیده باشد؛ مگر اینکه شیبانی در پیری آنها را تدریس و ابن جوزی در نوجوانی پای درس وی شرکت کرده باشد. افراد بسیاری ازجمله ابوعلاء عطار سلفی، ابوموسی مدینی، قاضی بغداد ابوالحسن علی بن احمد دامغانی و قاضی دمشق ابوسعد بن ابی عصرون در زمره شاگردان و راویان وی به حساب می آیند. 5 ابن عساکر نیز ضمن نگارش امالی شیبانی، در تاریخ خود به کرات از وی نقل روایت می کند. 6 شمار بسیاری از این شاگردان در زمان حیات استادشان از وی روایت می کردند و شماری هم قبل از او از دنیا رفتند. 7 خود وی نیز در روز چهارشنبه، چهاردهم شوال 525ه بدرود حیات گفت؛ ولی تا روز جمعه به خاک سپرده نشد، تا اینکه ابن ناصر بنا به وصیتش، او را غسل داده و در جامع قصر بر او نماز گزارد؛ سپس به سوی جامع منصور حمل شد و عبدالوهاب بن مبارک انماطی بر وی نماز خواند و در باب حرب بغداد نزد بشر حافی مدفون گشت. 8 الامالی تنها اثر باقیمانده اوست. 9

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 536. 2 ـ الوافی بالوفیات 27 / 187. 3 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 251. 4 ـ المنتظم 17 / 268. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 537 ـ 538. 6 ـ تاریخ مدینه دمشق 30 / 157. 7 ـ الوافی بالوفیات 27 / 187. 8 ـ المنتظم 17 / 268. 9 ـ کشف الظنون 1 / 167.

دیگر منابع: الاکمال 2 / 72 و 487؛ معجم البلدان 4 / 155؛ الانساب 2 / 180 و 4 / 293؛ البدایة و النهایه 12 / 203؛ تاریخ الاسلام 20 / 245 و 256 و 21 / 241؛ شذرات الذهب 6 / 127؛ الغدیر 1 / 248 و 363؛ مجمع الزواید 1 / 9؛ النجوم الزاهره 2 / 66.

گلشاد حیدری

هبه اللّه ـ شیرازی

هبه اللّه ـ شیرازی (م 580ه )

ابوطالب هبه اللّه بن یحیی بن محمد شیرازی دمشقی معروف به ابن هراس.

وی در اصل اهل شیراز بود و با قرائت های مختلف قرآن آشنایی داشته و در زمره قاریان دوره خودش بود. 1 ابن جزری در چندین جا به وی اشاره کرده و در یک صفحه، ابتدا او را با عنوان « ابن هراس »، سپس با عنوان « هراس » معرفی کرده است. وی در فارس از عبدالعزیز بن محمد بن منصور شیرازی، در بغداد از محمد نوه خیاط، ابوالکرم شهرزوری، عمر بن ظفر مغازلی و ابوحفص شیبانی، قرائت های مختلف قرآن و دیگر علوم را فرا گرفته است. پسرش به نام یحیی، نصر بن محمود بن نصر نوبندجانی و محمد بن ابی الحسن بن روزبه ازجمله شاگردان وی به حساب می آیند. 2 شیرازی با افرادی چون ابن عساکر دمشقی و ابوالبرکات عمر بن ابراهیم حسینی زیدی کوفی ( م539ه ) در کوفه دیدار و آشنایی داشته و درباره ابوالبرکات می گوید وی قایل به خلق قرآن و قدری بوده است. 3 وی در سال 580 وفات کرد. 4 البهجة فی القرئات السبع، و البستان آثار وی می باشد. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 8 / 76. 2 ـ غایة النهایه 1 / 264 و 432. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 43 / 544. 4 ـ الاعلام 8 / 76. 5 ـ معجم المؤلفین 13 / 145.

دیگر منابع: طبقات المفسرین ( سیوطی ) 75؛ میزان الاعتدال 3 / 181؛ لسان المیزان 4 / 281.

گلشاد حیدری