عملی فردی ممتاز به شمار آورده اند. درباره آرای فلسفی وی نوشته اند: یکی از پایه های نظام فلسفی سهروردی این است که حقیقت یکی است و اختلافی که میان ملل و فرق پیدا شده به دلیل اختلاف تعبیر است و چون گروهی این تعابیر برایشان مفهوم نبوده به گمراهی افتاده اند. از دیگر موضوعاتی که در نظام فلسفی وی اهمیتی خاصی دارد، توجه او به اندیشه های دینی ـ فلسفی ایران باستان است که آنها را بر اساس حکمت جامع خود تأویل و توجیه نموده است و آرای اشراقی اش را در حکمة الاشراق جمع کرده است. 5 گفته شده سهروردی در فروع، پیرو مذهب شافعی بود و علاوه بر فقه در اصول، ادبیات و شعر دستی تمام داشت. 6 شهرزوری در کتاب خود ـ که از کهن ترین منابعی است که درباره سهروردی مطالبی نوشته ـ آورده است وی تقریباً تمامی عمرش را در سیروسفر سپری کرد و با جماعت صوفیه نیز ملاقات داشته و از ایشان بهره ها برده است. گویا این مراوده در روح او تأثیر گذار بوده است؛ چه اینکه به ریاضت کشی و خلوت با خود تمایل بسیاری داشت و حتی در آرایش ظاهری وی نمایان بود و به صورت قلندران و درویشان می زیست، گرسنگی می کشید و صاحب کرامات بود. 7 در مقابل شهروزی برخی کرامات او را مردود دانسته است و امور خارق العاده و عجیب وغریب او را که گاهی اوقات از او سر می زد، بر حقه بازی یا به تعبیری چشم بندی و تردستی حمل نموده است. 8 به هر حال وی در سال 5879 یا 586ه در قلعه حلب به قتل رسید و در بیرون از شهر به خاک سپرده شد. 10 شهروزی می نویسد: در چگونگی قتل او اختلاف است برخی معتقدند او را به زندان انداخته و از آب و غذا منع کردند تا مرد. برخی گویند: خود از خوردن طعام و آب خودداری کرد و از دنیا رفت. بعضی برآنند او را در زندان خفه کردند و گروهی بر این عقیده اند او را با شمشیر کشتند یا از بالای دیوار قلعه به زیر افکندند و سپس او را سوزاندند. 11 آثار سهروردی عبارت اند از: مطارحات، تلویحات، حکمت اشراق، لمحات، الواح عمادیّه، هیاکل نوریّه، مقاومات، رمز المومی، مبدأ و معاد به فارسی، لسان القلوب، طوارق الانوار، نفحات فی الاصول، کتاب کلمه تام در تصوف، المبارقات الالهیّه، النغمات السماویّه، لوامع الانوار، رقیم القدسی، اعتقاد الحکماء، کتاب الصبر، رسالة العشق، رساله در حالت طفولیّت، رسالة المعراج، رساله روزی با جماعت صوفیان، رساله عقل، رساله آواز پر جبرئیل، پرتو نامه، غربة الغریبه، رساله یزدان شناخت، صفیر سیمرغ، رساله لغت موران، رسالة الطیر، تفسیر آیات کتاب اللّه و خبر از رسول اللّه، رسالة غایة المبتدی، رشحات و دعوات الکواکب، ادعیه متفرقه، السراج الوهّاج، الدعوات الشمسیّه، واردات الالهیّه، تبخیر و تسخیر کواکب و تسبیحات آنها، مکاتبات ملوک و مشایخ، کتابی در سیمیا منسوب به او، الواح فارسیه، تسبیحات، العقول و النفوس و العناصر هیاکل به فارسی، شرح اشارات به زبان فارسی، 12 الأسماء الادریسیّه، المناجاة، مقامات الصوفیه و مصطلحاتهم، التنقیحات، حکمة الاشراق، المعارج، اربعون اسماً من اسماء اللّه الحسنی و خواصّها، 13 تحفة الاحباب، الرقیم الاوّل، کشف الغطا لأخوان الصفا، مونس العشّاق. 14

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 8 / 140. 2 ـ تاریخ الحکماء 458. 3 ـ عیون الأنباء 642. 4 ـ دابرة المعارف تشیع 9 / 439؛ دایرة المعارف فارسی 1 / 1384. 5 ـ ر. ک: سه رساله از شیخ اشراق ( مقدمه ) 13 و 17. 6 ـ معجم الادباء 20 / 314. 7 ـ تاریخ الحکماء 458 ـ 459. 8 ـ وفیات الاعیان 6 / 269؛ النجوم الزاهره 6 / 114. 9 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 211. 10 ـ عیون الأنباء 644. 1
[1] ـ تاریخ الحکماء 461. 12 ـ تاریخ الحکماء 463 ـ 464. 13 ـ الاعلام 8 / 140. 14 ـ هدیة العارفین 2 / 521.

دیگر منابع: العسجد المسبوک 214؛ شذرات الذهب 4 / 290؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 102؛ آثار البلاد و اخبار العباد 464؛ العبر 3 / 95؛ لسان المیزان 3 / 156؛ مرآة الجنان 3 / 330؛ الوافی بالوفیات 2 / 318؛ طبقات الشافعیّه ( اسنوی ) 2 / 242؛ معجم المؤلفین 13 / 189؛ کشف الظنون 1 / 159 و 361؛ ایضاح المکنون 1 / 330، 521، 2 / 503 و 607؛ مفتاح السعاده 1 / 276 و 317؛ الذریعه 5 / 135؛ ریحانة الادب 3 / 298.

اسماعیل اسماعیلی

یحیی ـ شیبانی

یحیی ـ شیبانی (م502ه )

ابوزکریا یحیی بن علی بن محمد شیبانی معروف به ابن خطیب تبریزی.

عالم، ادیب، نحوی و لغوی قرن پنجم و ششم هجری و اهل تبریز بود. برخی او را با لقب ابن خطیب و برخی دیگر خطیب تبریزی یاد کرده اند که به عقیده یاقوت حموی اشتباه است. 1 نیز گفته شده پدرش، علی، خطیب بوده است، نه خودش. 2 او که از علمای بزرگ لغت، نحو و ادب بود، در مدح نظام الملک قصیده ای سروده که در دمیه القصر باخزری آمده است. 3 در جوانی به نسخه ای از کتاب