393؛ معجم البلدان 2 / 481؛ المنهج الاحمد 2 / 161؛ المدخل الی مذهب الامام احمد 420؛ النجوم الزاهره 5 / 369؛ معجم المؤلفین 13 / 228؛ کشف الظنون 1 / 33، 63، 103، 108 و 132 و 2 / 1437 و 1462؛ ایضاح المکنون 1 / 155؛ هدیة العارفین 2 / 94 و 521.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

یحیی ـ عبدی

یحیی ـ عبدی (434 ـ 511ه )

ابوزکریا یحیی بن عبدالوهاب بن محمد عبدی اصبهانی، مشهور به ابن منده.

از علما و مورخان حنبلی مذهب و اهل اصفهان بود. 1 خاندان وی ازجمله اهل علم و محدثان اصفهان در آن عصر محسوب می شدند و به گفته ابوبکر قیروانی، خاندانش با یحیی شروع شد و با یحیی نیز خاتمه یافت. 2 یحیی در ماه شوال 434ه در اصفهان به دنیا آمد. 3 از کودکی، رشد و تحصیل وی اطلاعی در دست نیست. گفته اند او به نیشابور سفر کرد و از علمای این شهر بهره برد و شاگردانی پرورش داد؛ سپس به بغداد رفت و در جامع منصور تدریس نمود. 4 منابع از وی به عنوان شاعر، 5 حافظی فاضل، کثیرالروایه و ثقه، صاحب اخلاقی نیکو و تصانیف فراوان یاد کرده اند. 6 ابن منده از استادانی چون پدرش ابوعمرو عبدالوهاب، عمویش ابوالحسن عبیداللّه، 7 ابوالعباس احمد بن محمد بن نعمان فضاض، ابوعبداللّه محمد بن علی بن محمد حصاص ( جصاص ) 8 و دیگران بهره گرفت و نزد دسته ای از علما، کتاب هایی را شنید؛ کتاب المعجم الکبیر طبرانی را از ابوبکر بن ریذه ( م440ق )، کتاب المسند ابویعلی را از محمد بن حسن جوزدانی و ابراهیم بن منصور سلمی، کتاب العلم ابن مردویه، التاریخ احمد بن عبداللّه برقی مصری، الطبقات لاهل العلم و التحدیث بهمدان ابوالفضل صالح بن احمد همدانی و العظمه ابواحمد عسال را از عموی دیگرش ابوالقاسم عبدالرحمان بن منده، کتاب المختلف و المؤتلف مستغفری را از عبدالعزیز بن محمد نخشبی، همچنین کتب المجتبی فی السنن دار قطنی، تاریخ لیث بن سعد بن فهمی، الرهون ابوبکر بن عاصم را از محمد بن عبدالرحیم کاتب، کتاب الامثال ابن مردویه را از ابوالحسن سهل بن عبداللّه غازی شنید. 9 ابوزکریا شاگردان بسیاری داشت ازجمله ابومنصور خیاط، ابوالحسین بن طیوری، ابوسعد سمعانی که اجازه نقل حدیث از وی داشت، ابوالبرکات عبدالوهاب بن مبارک انماطی، ابوجعفر طرسوسی و دیگران. او در روز جمعه یازدهم ذی الحجه سال 511 [ یا512 ] در اصفهان درگذشت10 و در کنار قبر پدر و جدش در باب دَرَیه به خاک سپرده شد. 11 به گفته ابن جوزی پس از مرگ او همانند وی در خاندانش ظهور نکرد. 12

آثار او عبارت اند از: مناقب العباس در چند مجلد، 13 تاریخ اصفهان، مناقب الامام احمد، تألیفی که بر صحیحین بخاری و مسلم نوشت، التنبیه علی احوال الجهال و المنافقین، من عاش مائة و عشرین سنه من الصحابه که به گفته زرکلی چند ورق آن باقی مانده است، 14 مدخل الی المسند. 15

پی نوشت ها

[1] ـ الذیل علی طبقات الحنابله 293. 2 ـ المقصر الارشد 98. 3 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 290. 4 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 293. 5 ـ مرآة الجنان 3 / 154. 6 ـ التحبیر 2 / 379. 7 ـ المقصد الارشد 98. 8 ـ التحبیر 2 / 379. 9 ـ التحبیر 382. 10 ـ المقصد الارشد 99. 1
[1] ـ ذیل طبقات حنابله 307. 12 ـ المنتظم 17 / 169. 13 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 293. 14 ـ الاعلام 8 / 156. 15 ـ التحبیر ( پاورقی ) 2 / 379.

دیگر منابع: تاریخ مدینة الدمشق 54 / 113؛ طبقات الشافعیه الکبری 4 / 25؛ شذرات الذهب 6 / 53؛ الکامل 10 / 546؛ النجوم الزاهرة 5 / 214؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1250؛ سیر اعلام النبلاء 19 / 395؛ کشف الظنون 1 / 282 و 2 / 1464؛ هدیة العارفین 2 / 520؛ معجم المؤلفین 13 / 210.

معصومه اخلاقی

یحیی ـ عمرانی

یحیی ـ عمرانی (489 ـ 558ه )

ابوزکریا یحیی بن سالم بن أسعد عمرانی یمانی معروف به ابن ابی الخیر.

در سال 489ه به دنیا آمد. 1 فقه را نزد فقهای مشهوری چون دایی اش ابوالفتوح بن عثمان عمرانی، زید بن عبداللّه یفاعی و زید بن حسین عایشی و جمعی دیگر فرا گرفت. 2 او علاوه بر فقه در بعضی از علوم رایج آن روزگار ازجمله اصول، کلام و نحو مهارت داشت و کتاب المهذّب از تصنیفات ابواسحاق شیرازی را به خوبی می شناخت و آن را از حفظ داشت. وی مروّج و احیاگر فقه شافعی در سرزمین یمن بود و در همانجا کرسی تدریس برپا نموده و به تعلیم و تربیت اهمیت ویژه ای می داد. روش تدریس عمرانی بدین گونه بود که نخست آرا و نظریات امام شافعی را در مسئله ای مطرح می کرد، سپس