یحیی ـ قرطبییحیی ـ قرطبی (510 ـ 563ه )

ابوبکر یحیی بن محمد بن عبدالرحمان بن بقی قرطبی اندلسی.

از اعقاب بقی بن مخلد ( م276ه )، حافظ و مفسر اندلسی صاحب تفسیر، بود. 1 به گفته ابن ابار در دوم ذی الحجه سال 510ه در شهر سلا، شهری در مغرب اقصی به دنیا آمد؛ 2 اما در اصل اندلسی بود. برخی او را سرقسطی یا طلیطلی3 و برخی دیگر وی را قرطبی می دانند. 4 علومی چون قرائت، حدیث، تفسیر و آداب را تحصیل کرد و از علما و شعرای دوران خود شد. او به اندلس سفر کرد و در مرسیه ساکن گشته و با ابوالعباس بن حلال و ابوالعباس بن ادریس مصاحب شد. او را در موعظه و تزکیه یگانه زمان5 خود و در نظم و نثر برجسته و از نامداران فن موشح سرایی ( موشحات در اشعار متقدمان بر فن جدیدی اطلاق می شود که مردم اندلس آن را استنباط کرده و ازاین رو که در آن صنعت و آرایش به کار رفته است، آن را موشح نامیده اند ) گفته اند. 6 ابوعمر بن عیاد ( م575ه ) از شاگردان او بود. 7 ابن بقی به بلاد گوناگون سفر می کرد و گفته شده در فقر و محرومیت به سر می برد تا اینکه امیر یحیی بن علی بن قاسم او را در سایه حمایت خویش گرفت. او را خوش سیرت، نیک اخلاق و دارای موشحات بدیع و زیبا دانسته اند8 که اشعاری نیز در قالب قصیده و قطعه و مدایحی در مدح بنی عشره، از اعیان سلا، داشته است. 9

آثار وی عبارت اند از: التفسیر10 و موشحات البدیعه و المعانی الرشیقه. 11 ابن بقی به گفته ابن ابار در پنجم ذی الحجه سال 563ه در مرسیه درگذشت و ابوالقاسم بن حبیش بر او نماز خواند. 12 منابع دیگر معتقدند او در سال 540 یا 545 درگذشته است. 13 از آنجا که ابن ابار ولادت او را در سال 510ق آورده و با توجه به مرتبه علمی قرطبی، وفات وی در سال 540 یا 545 چندان درست به نظر نمی رسد و سال 563ق به عنوان تاریخ درگذشتش ترجیح دارد. برخی وفات وی را در وادی آش، شهری در اندلس بین غرناطه و بجانه می دانند. 14

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 193. 2 ـ التکملة لکتاب الصله 4 / 194. 3 ـ الذخیره فی المحاسن اهل الجزیرة 615 ( پاورقی ). 4 ـ الاعلام 8 / 152. 5ـ التکمله لکتاب الصله 4 / 194. 6 ـ مقدمه ابن خلدون ( پاورقی ) 2 / 1256. 7 ـ التکملة لکتاب الصله 4 / 194. 8 ـ وفیات الاعیان 6 / 202. 9ـ الذخیره فی المحاسن اهل الجزیره 615. 10ـ الاعلام 2 / 60. 1
[1] ـ تاریخ الاسلام 36 / 552. 12 ـ التکمله لکتاب الصله 4 / 194. 13 ـ المختصر فی اخبار البشر 17 / 3 ـ 4؛ معجم الادباء 20 / 21. 14 ـ الذخیره 615.

دیگر منابع: قلائد العقیان3 ـ 4 / 919؛ نفح الطیب 4 / 236؛ معجم البلدان 13 / 205.

معصومه اخلاقی

یحیی ـ قرطبی

یحیی ـ قرطبی (486 ـ 567ه )

ابوبکر یحیی بن سعدون بن تمام قرطبی أزدی.

در سال 486 یا 487 در قرطبه از شهرهای اندلس به دنیا آمد. 1 بر پایه گزارش ابن خلکان که شرح حال مبسوطی از وی به دست داده، وی در عنفوان جوانی زادگاهش را به مقصد مصر ترک کرد و در اسکندریه اقامت گزید. گویا نخستین گام دانش آموزی را در این شهر آغاز کرد و نزد محمد بن احمد بن ابراهیم رازی از محدثان بنام حدیث شنید. پس از مدتی اقامت در اسکندریه عازم مصر شد و از مشایخ آن دیار همچون مرشد بن یحیی بن قاسم مصری، ابوطاهر احمد بن محمد سلفی و دیگران بهره مند گردید. در 517ه وارد بغداد شد و به فراگیری علم قرائت قرآن کریم و ادبیات ازجمله کتاب سیبویه نزد استاد برجسته این فنّ ابومحمد عبداللّه بن علی مقری پرداخت. 2 ابن جزری که از او با عنوان مقری برجسته، امام و علامه یاد می کند، استادان و مشایخ بسیاری را در زمینه های گوناگون علمی برای وی برشمرده که از آن میان نام افرادی همچون خلف بن ابراهیم نحّاس، محمد بن سعید ضریر و ابوالقاسم بن فحام به چشم می خورد. 3 قرطبی علاوه بر حدیث و قرائت در علوم قرآن، لغت و پاره ای از علوم رایج آن روزگار مهارت داشت؛ بدین دلیل و برای کسب و تکمیل دانش خود به بلاد و شهرهای بسیاری ازجمله دمشق، موصل، بغداد و اصفهان مسافرت کرده است. 4 ابوسعد سمعانی که خود نیز در دمشق قرطبی را ملاقات کرده و از او بهره برده می نویسد: قرطبی مدتی نیز به بلاد آذربایجان سفر کرده و در آنجا اقامت داشته است. 5 از شاگردان و کسانی که از وی استفاده کرده و از او روایت نموده اند می توان به ابن عساکر، عبداللّه بن حسین موصلی و ابوالحسن قطیعی اشاره کرد. 6 رجال نویسان اهل سنت وی را مالکی مذهب، ثقه، متدین، نیکوکار، زاهد و دارای احترام خاصی میان مردم دانسته اند. 7 قرطبی سرانجام در عید فطر سال 567ه در موصل از دنیا رفت. 8 وی آرا و مستندات