و حله فرا خوانده شد و حاجب باب النوبی و ناظر دیوان مظالم گردید. پس از کشته شدن مجدالدین هبه اللّه بن علی، معروف به ابن صاحب که از بزرگان دربار المستضیئی ( 566 ـ 575ه ) بود، جانشین وی پس از مدتی عزل گردید و به واسط بازگشت و در همانجا اقامت گزید و در آنجا نیز مجدداً به دیوان انشا فرا خوانده شد و نظارت بر دیوان مقاطعات نیز به عهده او گذاشته شد. 7 رجال نویسان اهل سنت ابن زباده را فردی متدین، عاقل، نیکوکار و با سیرتی نیکو توصیف کرده اند. 8 وی سرانجام در 27 ذی الحجه سال 594ه در بغداد درگذشت و در سمت غربی صحن امام موسی بن جعفر علیه السلام در کاظمین به خاک سپرده شد. 9 علاوه بر اشعار پراکنده ای که از ابن زباده بر جای مانده است و برخی آن را نقل کرده اند، 10 دیوان الرسائل را اثر او برشمرده اند. 11

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 6 / 244 و 249. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 336 ـ 337. 3 ـ البدایة و النهایه 13 / 17. 4 ـ التکملة لوفیات النقله 1 / 315. 5 ـ البدایة و النهایه 13 / 17. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 337. 7 ـ وفیات الاعیان 6 / 244 ـ 245؛ معجم الادباء 20 / 17. 8 ـ العسجد المسبوک 247؛ سیر اعلام النبلاء 21 / 337. 9 ـ وفیات الاعیان 6 / 249. 10 ـ معجم الادباء 20 / 17. 1
[1] ـ هدیة العارفین 2 / 522.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 12 / 138؛ العبر 3 / 110؛ شذرات الذهب 4 / 318؛ المختصر من تاریخ ابن الدبیثی 15 / 390؛ النجوم الزاهره 6 / 144؛ الاعلام 8 / 147؛ معجم المؤلفین 14 / 200؛ توضیح المشتبه 4 / 336؛ مرآة الجنان 3 / 361.

اسماعیل اسماعیلی

یزید ـ قرطبی

یزید ـ قرطبی (م 562ه )

ابوخالد یزید بن عبدالجبار بن عبداللّه قرطبی اموی مروانی.

اهل قرطبه1 و برخاسته از خاندان پادشاهان اندلس بود. 2 از بزرگانی همچون پدرش عبدالجبار، عبدالجلیل عبدالعزیز مقری، ابوولید بن طریف و بسیاری دیگر حدیث و قرائت آموخت و از ابوالحسن بن موهب و ابوبحر اسدی اجازه روایت دریافت کرد. بر پایه گزارش ابن ابّار، قرطبی از مقریان برجسته و آگاه به عربیت و آداب بود و در ضبط و دریافت مطالب و تجوید دستی تمام داشت. زمانی از قرطبه که موطن اصلی وی بود، به زهراء، شهری کوچک در اطراف قرطبه انتقال یافت؛ اما دیری نپایید وضعیت و محیط آنجا را مناسب ندید و دوباره به قرطبه بازگشت. در آنجا کرسی تدریس قرائت برپا ساخت و در دو مسجد مهم و اصلی شهر، یعنی مسجد ابن ادهم و مسجد ابوعلاقه شاگردان بسیاری را دور خود جمع کرده و به تعلیم و تربیت آنها پرداخت که از آن میان می توان به نام افرادی چون ابوجعفر بن یحیی و ابوالقاسم بن بقی اشاره کرد. گفته شده ابوخالد در شعر هم ورود داشت و از خط زیبایی برخوردار بود. وی سرانجام در ماه جمادل الاول یا جمادی الآخر سال 562ه از دنیا رفت و آثاری از خود بر جای گذاشت که عبارت اند از: تألیفی در قرائة نافع، شرح خطبه ادب الکاتب و شرحی بر بعضی از قصیده های کعب بن زهیر و عمرو بن کلثوم که از آن جمله است شرح قصیده بانت سعاد. 3

پی نوشت ها

[1] ـ التکملة لکتاب الصله 4 / 233. 2 ـ غایة النهایه 2 / 381. 3 ـ التکملة لکتاب الصله 4 / 233.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 13 / 237.

اسماعیل اسماعیلی

یسع ـ غافقی

یسع ـ غافقی (م 575ه )

ابویحیی یسع بن عیسی بن حزم غافقی جیانی اندلسی.

اهل « جیان » از شهرهای اندلس بود؛ اما چون خانواده اش در « مریّه » زندگی می کردند، وی نیز در همانجا رشدونمو یافت. حدیث ازجمله صحیح بخاری و مسلم را از ابوعبداللّه بن زغیبه فراگرفت و از گروهی از محدثان برجسته همچون ابوعبداللّه بن فراّء، ابوعلی صدفی و ابن عتاب اجازه روایت دریافت کرد. 1 غافقی از مقریان بنام و مشهور اندلس به شمار می آمد و در فنون گوناگون این رشته مهارت ویژه ای داشت. علم قرائت را از استادان ممتازی همانند پدرش عیسی، احمد بن عبدالرحمان قصبی، منصور بن خیر و شریح بن محمد آموخت. وی علاوه بر حدیث و قرائت در فقه نیز فردی صاحب نظر در نسب شناسی چیره دست بود. غافقی در تربیت شاگردان و تعلیم اندوخته های علمی خویش نیز تلاشی وافر داشت و با تشکیل کلاس های درس در زمینه های گوناگون به ترویج و نشر علم می پرداخت. از میان شاگردان بسیاری که در حلقه تدریس وی شرکت می کردند، می توان به ابوالقاسم صفراوی، ابوالجود، جعفر همدانی و عبدالعزیز بن سحنون اشاره کرد که بنا بر گزارش ابن جزری،