فقهایی چون ابوعمران موسی بن حماد صنهاجی، ابوعبداللّه محمد بن رمانه مفتی فاس ابوبکر و محمد پسران مخلوف بن خلف اللّه نیز از شاگردان وی بودند. 10 گرچه گفته شده تصانیفی داشته است، در منابع تنها از قصیدة المنفرجه به عنوان اثر او یاد شده است. اختلافاتی نیز در انتساب این اثر به او وجود دارد. برخی آن را به ابوالحسن یحیی بن عطار قرشی حافظ هم نسبت داده اند؛ اما گفته شده نسبت این کتاب به ابن نحوی ارجح است. 11 این کتاب شامل 35 بیت است و در اسکندریه در سال 1304ق چاپ شده است. تاج الدین سبکی این قصیده را فتوح بعد الشدة نام نهاده و گفته است در ازبین بردن مشکلات و غم ها مؤثر می باشد و بسیاری از مردم معتقدند این قصیده مشتمل بر اسم اعظم است. 12 شروح بسیاری بر این قصیده نوشته شده است که ازجمله آنها عبارت اند از: فتح مفرج الکرب از یحیی بن زکریا مقری، اللوامع اللهجة باسرار المنفرجه از محمد بن محمد دلجی ( م947ق )، الاضواء البهجه فی ابراز دقائق المنفرجه از ابویحیی زکریامحمد انصاری شافعی ( م926ق )، الانوار البهجه فی ظهور کنوز المنفرجه از عبدالرحمان بن حسن مقابری شافعی، الانوار المنبجله فی بسط اسرار المنفرجه از ابوالعباس احمد بن صالح نقاوسی ( م810ق )، التحفه البهجه فی تضمین المنفرجه از شیخ ابوالفضل محمد بن احمد بن ایوب دمشقی شافعی ( م905 )، الحکم المندرجه فی شرح المنفرجه، به زبان ترکی از اسماعیل بن احمد انقروی مولوی ( م1042ق ). 13 علاوه بر ین شروح، افراد دیگری نیز بر این اثر شرح نوشته اند ازجمله احمد بن محمد بن مهدی ابن عجیبه، 14 عبدالسلام الجیز ( م1264ق )، 15 ابوالحسن علی بن یوسف ( م قرن 7ق )، 16 عبداللّه بن خیرالدین برغموی که شرح ترکی بر این کتاب نگاشت، 17 عبیداللّه بن محمد بن یعقوب بن ملک نیز این اثر را تخمیس کرده است. 18 ابن نحوی در سال 513ه در قلعه بنی حماد درگذشت. مشهور است قبرش برکاتی دارد. 19 برخی سال وفات او را 543ه ذکر کرده اند. 20

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 2 / 57؛ الکنی و الالقاب 1 / 429. 2 ـ الاعلام 8 / 247. 3 ـ جندة الاقتباس 2 / 552. 4 ـ الاعلام 8 / 247 5 ـ معجم المطبوعات العربیة والمعربه 1 / 266. 6 ـ نیل الابتهاج 2 / 319 ـ 323. 7 ـ همان. 8 ـ جدوة الاقتباس 2 / 552. 9 ـ نیل الابتهاج 2 / 319 ـ 323. 10 ـ همان. 1
[1] ـ کشف الظنون 2 / 1346؛ الاعلام 8 / 247. 12 ـ کشف الظنون 2 / 1347. 13 ـ همان. 14 ـ الاعلام 1 / 245. 15 ـ معجم المؤلفین 5 / 233. 16 ـ معجم مطبوعات العربیه 1 / 267. 17 ـ هدیة العارفین 1 / 475. 18 ـ کشف الظنون 2 / 1347. 19 ـ الاعلام 8 / 247. 20 ـ معجم المطبوعات العربیه 1 / 267؛ الکنی و الالقاب 1 / 429.

دیگر منابع: الاعلام 8 / 14؛ معجم مطبوعات العربیه 1 / 646 و 2 / 1982؛ هدیة العارفین 2 / 551؛ معجم المؤلفین 6 / 247 و 13 / 334.

معصومه اخلاقی

یوسف ـ جرجانی

یوسف ـ جرجانی(م بعد از 522ه )

ابوعبداللّه ( ابویعقوب ) یوسف بن علی بن محمد جرجانی.

فقیه حنفی مذهب قرون پنجم و ششم قمری1 و گویا چنان که از نامش برمی آید اهل گرگان بوده است. گفته شده ابوعبداللّه فقه را نزد ابوالحسن کرخی ( م340 ق ) آموخت و کتاب خزانة الاکمل را در فروع فقه حنفی تألیف کرد. مؤلف تاج التراجم معقتد است گرچه این کتاب را به ابولیث سمرقندی و فردی دیگر نیز نسبت داده اند، مؤلف کتاب یوسف بن علی جرجانی است. 2 در نسبت دادن این کتاب به یوسف بن علی جرجانی تردیدهای دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه شروع تألیف کتاب سال 522ه بوده است، پس مؤلف نمی توانسته شاگرد ابوالحسن کرخی باشد. 3 محقق تاج التراجم نسبت این کتاب را به یوسف بن علی صحیح، اما سال 522 را نسخه برادری آن می داند و نه تاریخ تألیف. 4 اما مؤلف فواید البهیه معتقد است زمان تألیف کتاب صحیح است؛ ولی شاگرد ابوالحسن کرخی، ابوعبداللّه محمد بن یحیی جرجانی ( م398ق ) شارح جامع الکبیر بوده و نه یوسف بن علی جرجانی مؤلف خرانة الأکمل. 5 این کتاب چنان که ذکر شد در فروع فقه حنفی و در شش مجلد تألیف شده است و دربردارنده چندین تألیف مثل کافی الحاکم، الجامعین، الزیارات، المجرد ابن زیاد، المنتقی، مختصر کرخی، شرح طحاوی، عیون المسایل می باشد و گفته شده زمان شروع تألیف این اثر عید قربان سال 522 بوده و در این باره اتفاق نظر وجود دارد. 6 تألیفات دیگری ازجمله شرح الزیارات، شرح جامع الکبیر، و مختصر کتاب کرخی را به وی نسبت داده اند که مورد تردید واقع شده است. 7 زرکلی وفات او را پس از سال 522ق می داند. 8

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 8 / 242. 2 ـ تاج التراجم 318. 3 ـ جواهر المضیئه فی طبقات الحنفیه ( پاورقی ) 3 / 630. 4 ـ تاج التراجم 318 ( پاورقی ).