ـ فواید البهیه فی تراجم الحنفیه 231. 6 ـ کشف الظنون 1 / 702. 7 ـ فواید البهیه 231. 8 ـ الاعلام 2 / 115؛ معجم المؤلفین 13 / 319.

معصومه اخلاقی

یوسف ـ جماهری

یوسف ـ جماهری (م 558ه )

ابوالحجاج یوسف بن محمد بن مقلد تنوخی جماهری، ملقب به ابن دونقی.

محدث، صوفی، اصولی، مورخ و فقیه قرن ششم هجری بود. 1 این فقیه شافعی که به ابن دونقی شهرت داشت، در اصل اهل دمشق بود که به بغداد سفر کرد و در آنجا ساکن شد و گفته شده در مسائل اختلافات بین مذاهب به مناظره می پرداخت و مجالس وعظ برپا می کرد؛ سپس از آنجا به موصل رفت؛ اما در اواخر عمرش مجدداً به دمشق بازگشت. 2 جماهری از استادانی چون عمر بن ابراهیم، هبه اللّه بن اکفانی، ابومنصور رزاز، 3 علی بن منیع بن علوان، عمر بن احمد بن منصورمحمد فقیه شافعی، 4 ابوعلی حسن اموی جزری5 و محمد بن ابراهیم علوی زیدی6 بهره برد. ابوسعد سمعانی7 و ابوالحسین احمد بن حمزه8 از شاگردان وی بودند. جماهری در سال 558ه بر اثر بیماری استسقا در دمشق درگذشت. گفته شده در دوران بیماری نیز در خانه خود درس می داد. 9

جماهری دو کتاب دارد که عبارت اند از: الارتجال در رجال و تاریخ، در چند مجلد. سبکی گفته است مجلد اول این کتاب را در دارالحدیث قوصیه دمشق دیده است و اضافه می کند چه بسا علی بن عبدالبر اسامی کسانی که در استیعاب نیامده به آن افزوده است10 و مجموعة المسایل. 11

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 1 / 366. 2 ـ مختصر تاریخ دمشق 28 / 91. 3 ـ تاریخ اسلام 36 / 516 و 38 / 280. 4 ـ ذیل تاریخ بغداد 4 / 134 و 5 / 22. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 281. 6 ـ لسان المیزان 4 / 281. 7 ـ ذیل تاریخ بغداد 5 / 10. 8 ـ تاریخ اسلام 38 / 28. 9 ـ مختصر تاریخ دمشق 28 / 91. 10 ـ الاعلام 8 / 247. 1
[1] ـ معجم المؤلفین 13 / 333.

دیگر منابع: تاریخ اسلام 32 / 157 و 37 / 345؛ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 93؛ الانساب 5 / 83؛ تاریخ اربل 1 / 189؛ المنتظم 18 / 42؛ الاعلام 6 / 31؛ کشف الظنون 1 / 61؛ ذیل کشف الظنون 73؛ هدیة العارفین 2 / 552؛ معجم المؤلفین 9 / 50.

معصومه اخلاقی

یوسف ـ دربندی (زنده در نیمه دوم قرن ششم هجری)

یوسف بن محمد ثقه الدین جمال الفلاسفه دربندی.

شاعر، عالم و از اهل دربند ( شهری کنار دریای خزر ). سعید نفیسی، وی را از شاعران درجه دوم دربار غزنویان در قرن ششم هجری دانسته است. 1 به گفته عوفی، او فضایل و کمالات بسیار و قریحه و طبع عالی داشت و در اوایل جوانی نیز قصاید زیبا می سرود. مدتی در دربار سراج الدوله خسرو ملک بن خسرو شاه تاج الدین غزنوی، پادشاه لاهور ( 555 ـ 598ه )، عهده دار مناصب عالی بود و در آسایش و نعمت تمام به سر می برد؛ ولی بعدها به زهد و گوشه نشینی روی آورد تا اینکه در حال فقر از دنیا رفت و در لاهور پاکستان به خاک سپرده شد. عوفی می نویسد: مزار او مشهور و محل توسل و تبرک مردم است. 2 او بعضی از اشعار دربندی را که به بی اعتباری دنیا و گوشه نشینی او اشاره دارد، نقل می کند. 3 همچنین آقابزرگ از دیوان یوسف دربندی یاد کرده است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی 1 / 78. 2 ـ لباب الالباب 95. 3 ـ لباب الالباب 96 و 97. 4 ـ الذریعه 9 / 1319.

دیگر منابع: مجمع الفصحاء بخش 3 / 1 / 2260؛ فرهنگ سخنوران 660.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

یوسف ـ شیرازی

یوسف ـ شیرازی (529 ـ 585ه )

ابویعقوب یوسف بن احمد بن ابراهیم بن محمد شیرازی بغدادی.

در اصل شیرازی بود، اما در سال 529ه در بغداد به دنیا آمده و در همانجا رشدونمو کرد. 1 تحصیلات مقدماتی خود را با تشویق پدرش احمد بن ابراهیم نزد ابوالقاسم بن سمرقندی، یحیی بن علی طراح و ابوالحسن بن عبدالسلام فراگرفت؛ سپس خود برای ادامه و تکمیل دانش راهی سفر به شهرهای گوناگونی همچون کوفه، بصره، واسط، کرمان، اصفهان، همدان، نیشابور، هرات و دمشق گردید و استادان و شیوخ بسیاری را درک کرده و بهره های فراوانی برد. ذهبی شماری از استادان وی را برشمرده که از آن میان می توان به بزرگانی همچون ابوالوقت سجزی، عبداللّه بن سلیخ، محمد بن علی طوسی و نصر برمکی اشاره کرد. 2 به نوشته منذری، شیرازی خود نیز در بغداد و دیگر بلاد کرسی تدریس داشت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد؛ اما نامی از ایشان به میان نیاورده است. 3 در بعضی از منابع از وی به