جمادی الثانی سال 556ه در بغداد درگذشت و نزدیک قبر بشر حافی دفن گردید. 10 او کتاب الهدایة کلوذانی را که در فقه حنابله نوشته شده است شرح نمود11 که مجلدات آن به هفت جلد می رسد، ولی ناتمام ماند. 12 اشعاری نیز دارد. 13

پی نوشت ها

[1] ـ المنتظم 18 / 149. 2 ـ تاریخ الاسلام 38 / 191. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 396. 4 ـ المنتظم 18 / 149. 5ـ الوافی بالوفیات 5 / 347. 6ـ المنتظم 18 / 149. 7ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 396. 8ـ المنتظم 18 / 149. 9ـ الوافی بالوفیات 5 / 347. 10 ـ المنتظم 18 / 149. 1
[1] ـ هدیة العارفین 1 / 9. 12 ـ معجم المؤلفین 1 / 31. 13 ـ کتاب الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 239.

دیگر منابع: العبر 3 / 25؛ البدایة و النهایة 12 / 245؛ مرآة الجنان 3 / 237؛ الاعلام بوفیات الاعلام 2 / 375.

محمود هیئتی

ابراهیم ـ وهرانی

ابراهیم ـ وهرانی (505 ـ 569ه )

ابواسحاق ابراهیم بن یوسف بن ابراهیم و هرانی حَمْزی مشهور به ابن قرقول.

محدث و فقیه مالکی مذهب. خاندان او اهل حمزه از توابع بجایه بودند. 1 وی در سال 505 ه در مریه متولد شد و در همانجا رشد نمود؛ 2 سپس به مالقه و بعد به سبته و از آنجا به سَلا نقل مکان کرد و سرانجام به فاس رفت. او برای کسب علم سفرهای بسیاری نمود و به جز آنچه ذکر شد، در دیگر نقاط مغرب و اندلس چون مکناسه و جزیره شقر نیز به تعلم و تعلیم پرداخت. از استادان وی ابومحمد بن عطیه، ابوبکر بن عربی، ابواسحاق بن جیش و ابوالحسن بن باذش را می توان نام برد. او شاگردان و راویان بسیاری داشته است3 از جمله: یوسف بن محمد بن شیخ و عبدالعزیز بن علی سماتی. 4 او سرانجام در شهر فاس و در روز جمعه ششم ماه شوال سال 569ه درگذشت. 5 اثر شناخته شده ابن قرقول، مطالع الانوار علی صحاح الآثار در غریب الحدیث است که آن را به شیوه کتاب مشارق الانوار قاضی عیاض نوشته و در آن به مشکلات احادیث موطأ مالک، صحیح بخاری و صحیح مسلم و توضیح لغات مبهم آنها پرداخته است. 6

پی نوشت ها

[1] ـ التکملة لکتاب الصلة 1 / 130. 2 ـ الوافی بالوفیات 6 / 171. 3 ـ التکملة لکتاب الصلة 1 / 130. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 520. 5 ـ وفیات الاعیان 1 / 62. 6 ـ کشف الظنون 2 / 1715.

دیگر منابع: شذرات الذهب 4 / 231؛ العبر 3 / 56؛ تاریخ الادب العربی ( بروکلمان ) 6 / 277؛ هدیة العارفین 1 / 9؛ معجم المؤلفین 1 / 129.

محمود هیئتی

ابراهیم ـ یمانی

ابراهیم ـ یمانی (نیمه دوم قرن ششم هجری)

ابراهیم بن سیاره یمانی.

از زندگانی وی آگاهی چندانی به جز آنچه کحاله به نقل از تونکی نوشته در دست نیست. وی می نویسد یمانی مورخ بود و حکم خویش را از دست احمد بن ابی الخیر یمانی ( م575ه ) دریافت کرد و ابراهیم نیز در مناقب احمدابی الخیر کتابی نگاشت. 1 چنین برمی آید احمد بن ابی الخیر از والیان یا کارگزاران حکومتی بوده و به دستور وی مقام یا مسئولیتی به ابراهیم واگذار شده است. گویا وی همان امیر احمد بن ابی الخیر است که یکی از پسرانش در هویزه از دنیا رفت و اشعاری در سوگ فرزندش سرود. 2

پی نوشت ها

[1] ـ معجم مصنفی الکتب العربیّة 10؛ معجم المؤلفین 1 / 37. 2 ـ ذیل تاریخ بغداد ( ابن نجار ) 1 / 102.

اسماعیل اسماعیلی

ابراهیم ـ یمنی

ابراهیم ـ یمنی (م. پس از پانصد هجری)

ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن ابی عباد اسحاق یمنی، معروف به ابن ابی عباد.

ادیب و از نحویان بزرگ یمن بود1 و همانند عمو یا برادرزاده اش، حسن بن اسحاق بن ابی عباد، پیشوایی نحویان یمن را بر عهده داشت و دانش دوستان برای آموختن علم نحو، از مناطق گوناگون نزد او می رفتند. 2 ابراهیم دو کتاب مختصر در علم نحو داشت: 3 التلقین ( تلقین المتعلم ) و اختصار کتاب سیبویه. 4 تاریخ درگذشت ابراهیم روشن نیست؛ ولی گفته شده پس از سال پانصد هجری مرده است. 5

در منابع، هویت ابراهیم تا حدی مبهم است. برخی او را ابراهیم بن ابی عباد6 و برخی دیگر ابراهیم بن محمد بن اسحاق بن ابی عباد7 و برخی با هر دو عنوان آورده اند. 8 یاقوت در معرفی ابراهیم، وی را برادرزاده حسن بن ابی عباد ( م. حدود 590ه ) می شناساند؛ 9 اما در ذیل شرح حال حسن، ابراهیم را عموی حسن خوانده و می گوید او نیز نحودان بود. 10 شرح حال نگاران پس از یاقوت نیز گفته های وی را