علم حدیث در اسکندریه دانسته اند. او بین درایه و روایه جمع نمود و علاوه بر این اشعار بسیاری نیز داشته است. در منابع، علمای فراوانی به عنوان شاگردان وی ذکر شده است، ازجمله: ابوطالب احمد بن مسلم بن رجا تنوخی اسکندرانی، ابوبکر بن اسود قاضی، محمد بن یوسف بن سعادة، ابوعمر بن عات، 3 ابوعبداللّه مرسی ( م566ه )، محمد بن ابوبکر کرکنتی ( م598ه ) و ابوطاهر سلفی. 4 وی در سال 523ه درگذشت. 5 کتاب التعلیقة الکبری اثر اوست6 که در اختلافات بین مذاهب است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیه 2 / 228. 2 ـ معجم البلدان. 3 ـ التکمله لکتاب الصله 4 / 204. 4 ـ تاریخ اسلام 39 / 253 و 42 / 372. 5 ـ مرآة الجنان 3 / 175. 6 ـ الاعلام 8 / 238. 7 ـ التکمله لکتاب الصله 4 / 204.

دیگر منابع: تاریخ مدینة دمشق 7 / 52؛ النجوم الزاهره 5 / 235؛ مختصر تاریخ دمشق 28 / 85؛ شذرات الذهب 6 / 111؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 560 و 20 / 507؛ کشف الظنون 1 / 424؛ هدیة العارفین 2 / 552؛ معجم المؤلفین 13 / 309.

معصومه اخلاقی

یوسف ـ ورجلانی

یوسف ـ ورجلانی (م570ه )

ابویعقوب یوسف بن ابراهیم بن میاد ورجلانی سورانی.

اهل « ورجلان » از شهرهای مغرب دور بود. در ایام جوانی به اندلس سفر کرد و در قرطبه سکونت یافت. وی از علمای قرطبه بود و در اصول فقه مهارت خاصی داشت. او به مذهب اباضیه که در ورجلان مرکز فعالیتی داشتند، گرایش پیدا کرده و در زمره ایشان درآمد. از آثار علمی وی استفاده می شود علاوه بر اصول فقه، در پاره ای از علوم و فنون رایج آن روزگار ازجمله منطق، حساب، هندسه و شعر دستی داشت. اشعاری نیز دارد. وی درنهایت در سال 570ه از دنیا رفت. آثارش عبارت اند از: العدل و الانصاف در اصول فقه در سه مجلد، مرج البحرین در منطق، هندسه و حساب، الجامع الصحیح که در حقیقت مسند ربیع بن حبیب است و چون به هم ریخته بود، آن را به سلیقه خود مرتب ساخته و الجامع نامید، 1 الدلیل لأهل المعقول لباغی السبیل بنور الدکیل در عقاید اباضیه، این کتاب در سال 1316ه در مصر چاپ سنگی شده و مشتمل بر سه جزء است. 2 زرکلی از این کتاب با عنوان الدلیل و البرهان در عقاید اباضیه یاد کرده است. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 8 / 212. 2 ـ معجم المطبوعات العربیّه 2 / 1914 و 1 / 357. 3 ـ الاعلام 8 / 212.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 13 / 267.

اسماعیل اسماعیلی

یوسف ـ همدانی

یوسف ـ همدانی (440 ـ 535ه )

ابویعقوب یوسف بن ایوب بن یوسف بن حسین بن وهره همدانی بوزنجردی.

اهل « بروجرد » 1 یا « بوزنجرد »، از قصبه های نزدیک همدان بود. در سال 440 یا 441ه به دنیا آمد. 2 اندکی پس از سال 460 و در آغاز جوانی، برای کسب دانش وارد بغداد شد و در حلقه درس ابواسحاق شیرازی از بزرگ ترین دانشمندان شافعی و رییس این مذهب در بغداد شرکت کرده و به فراگیری مذهب شافعی در اصول فقه، فقه و مسائل کلامی پرداخت و از شاگردان و مریدان خاص وی بود. 3 ابویعقوب نه تنها در بغداد، بلکه در بلاد و شهرهای دیگری ازجمله اصفهان، بخارا و سمرقند نیز نزد استادان و شیوخ حدیث و فقه آموخته است که ذهبی به برخی از استادان وی همچون ابوجعفر بن مسلمه، عبدالصمد بن مأمون، محمد بن ابراهیم طبری و بسیاری دیگر اشاره کرده است. همو می نویسد: ابویعقوب در جدل و مناظره نیز توانایی و مهارت ویژه ای داشت. 4 ابوسعد سمعانی که خود از شاگردان ابویعقوب بوده و روایات بسیاری را از وی شنیده، در شرح حال وی آورده است همدانی مدت مدیدی در مرو می زیست و در همانجا کرسی تدریس داشت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد. پرکار و پرتلاش بود. از کودکی تا پایان عمر به کسب دانش و تعلیم و تربیت و خودسازی اشتغال داشت. 5 ازجمله شاگردان وی ابوبکر خطیب، ابوالقاسم قزوینی، ابوحفص زاهد و ابوالمحاسن خلیلی را می توان نام برد که معمولاً در سفر به خراسان و مرو از وی بهره برده اند. 6 ابویعقوب علاوه بر تدریس فقه و حدیث، اهل موعظه نیز بود. بنا بر نوشته بیشتر رجال نویسان اهل سنت، مجالس موعظه وی در نظامیه بغداد کم نظیر یا بی نظیر بوده و مورد استقبال گرم مردم و طالبان علم و دانش قرار داشت. 7 وی که زبانی گویا و گیرایی داشت، در تفیسر هم دستی داشته است. 8 اسنوی او را در شمار فقهای شافعی مذهب برشمرده و ستوده