پی نوشت ها

[1] ـ کشف الظنون 2 / 1323.

دیگر منابع: هدیة العارفین 1 / 87؛ معجم المؤلفین 2 / 199.

محمود هیئتی

احمد ـ ابن زوال

احمد ـ ابن زوال (509 ـ 586 ه )

احمد بن علی بن هبه اللّه بن علی شهاب الدین زوال معروف به ابن مأمون.

ابن مأمون از کسانی است که زندگینامه خود را نوشته و یاقوت عینا آن را نقل کرده است. جدّ اعلای او، مأمون خلیفه عباسی بود و به همین سبب وی به ابن مأمون شهرت یافت. وی در سال 509ه در محلّه درب فیروز بغداد زاده شد. پدرش در دوران خلافت مستظهر و بعد در عهد مسترشد، مدتی ریاست دیوان زمام ( دیوان بازرسی ) را به عهده داشت. ابن مأمون قرائات ده گانه را نزد ابوبکر علی مرزوقی و فنون خوشنویسی را نزد حسن بن منصور جزری آموخت. به گفته خویش مدت یازده سال در مصاحبت ابومنصور جوالیقی بود و نحو و لغت را از او آموخت. ابن مأمون در 534ه درحالی که 24 سال از عمر او نمی گذشت، منصب قضای دُجیل بغداد را به عهده گرفت و مدتی در این سمت باقی ماند؛ اما همین که مستنجد به خلافت رسید، بر قضات سخت گرفت و اموال بسیاری از آنان ازجمله ابن مأمون را مصادره کرد و برخی را به زندان افکند. ابن مأمون خود می نویسد مدت یازده سال در زندان به سر برد؛ ولی با روی کارآمدن مستضیئ مورد لطف وی قرار گرفت و با وساطت وزیر عضدالدوله، در برخی امور حکومتی به کار گمارده شد. ابن مأمون خط بسیار زیبایی داشت و شعر نیز می سرود. یاقوت ابیاتی از اشعار او را نقل کرده است. 1 صفدی وی را صحیح النقل خوانده و نوشته است در طول مدتی که ابن مأمون در زندان بود، به جمع آوری و کتابت هشتاد مجلد کتاب در موضوعات گوناگون از قبیل لغت، منطق، شعر، غریب الحدیث، تفسیر و غیره پرداخت. ازجمله کتاب هایی که ابن مأمون خود تألیف کرده شرحی بر کتاب الفصیح فی اللغه تصنیف ابوالعباس ثعلب و أسرار الحروف می باشد. 2 ابن مأمون سرانجام در ماه شعبان سال 586ه از دنیا رفت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 4 / 175، 177 ـ 179 و 182. 2 ـ کتاب الوافی بالوفیات 7 / 212 ـ 213. 3 ـ بغیة الوعاة 1 / 349.

دیگر منابع: کشف الظنون 1 / 83؛ معجم المؤلفین 2 / 17.

اسماعیل اسماعیلی

احمد ـ اخسیکثی

احمد ـ اخسیکثی (حدود 466 ـ 528 ه )

ابورشاد احمد بن محمد بن قاسم بن احمد ذوالفضائل اخسیکثی.

ادیب، مورخ، شاعر و لغت شناس سده پنجم و ششم که در حدود سال 4661 و به قولی 4602 یا 420ه متولد شد. 3 از اهالی اخسیکَث، از شهرهای فرغانه بود. ابورشاد و برادرش محمد به مرو آمده و تا هنگام مرگ در آنجا زندگی کردند. آن دو از ادبای مرو بودند و در آن زمان کسی به مانند آنان نبود. وی در اخسیکَث از ابوالقاسم محمود بن محمد صوفی و در مرو از ابوالمظفر سمعانی بهره علمی بُرد. او که کاتب و نویسنده بود، در دیوان سلاطین نامه های درباری را می نوشت. سمعانی او را از جمله استادان خود دانسته و می گوید: من کتاب الآداب و المواعظ قاضی ابوسعد خلیل بن احمد سنجری را نزد او خواندم. سمعانی، ابورشاد را فردی ادیب، فاضل و کامل دانسته و می گوید: « نسبت به لغت و نحو شناخت کامل داشت و در گفتن نظم و نثر دستی توانا داشت. او با بزرگان مشاعرات و مناظراتی داشته و اکثر فضلای خراسان نزد او ادبیات آموخته اند ». ابورشاد سرانجام در 26 ماه جمادی الآخر سال 5284 یا 526ه در مرو درگذشت. 5 آثار او عبارت اند از: کتاب التاریخ، کتاب فی قولهم کذب علیک کذا، زوائد فی شرح سقط الزَند، دیوان شعر. 6

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 5 / 52. 2 ـ بغیة الوعاة 1 / 374. 3 ـ روضات الجنات 1 / 259. 4 ـ معجم الادباء 5 / 52. 5 ـ بغیة الوعاة 1 / 374. 6 ـ معجم الادباء 5 / 52.

دیگر منابع: ریحانة الادب 7 / 110؛ الاعلام 1 / 215؛ معجم المؤلفین 2 / 144؛ هدایة العارفین 1 / 83؛ کشف الظنون 1 / 280 و 1 / 993.

محمود هیئتی

احمد ـ ارجانی

احمد ـ ارجانی (460 ـ 544ه )

ابوبکر احمد بن محمد بن حسین ناصح الدین أرّجانی.

در سال 460ه در ارجان ( ارگان بهبهان ) شهری بین اهواز و شیراز دیده به جهان گشود؛ ولی خانواده او در شوشتر و عسکر مُکْرَم، یکی از شهرهای قدیم خوزستان زندگی می کردند. تبارش به عرب و انصار