می زیست و به سبب بروز نابسامانی های سیاسی با بلنسیه نقل مکان کرد. عبدالرحمن پدر ابن صقر در این شهر زاده شد و در طلب علم به شهرهای گوناگون ازجمله مریه سفر کرد. ابن صقر در مریه که پدرش مدتی در آنجا اقامت داشت زاده شد. 1 در تاریخ تولد او اختلاف هست. برخی او را متولد ماه ربیع الاول 492ه دانسته2 و برخی سال 502 را به عنوان تاریخ تولد وی ذکر کرده اند. ابن صقر از کودکی زیر نظر مستقیم پدر تربیت شد و با او به مجالس استماع حدیث می رفت، قرآن و قرائات مختلف آن را از پدر خود و ابوالحسن تُطیلی3 و ابوالعباس ابن فیرة بن مفضل فرا گرفت و در ادبیات نزد کسانی چون ابوالحسن ابن باذش و ابوالقاسم ابن ابرش به شاگردی پرداخت4 و از کسانی نظیر ابواسحاق ابن صواب و ابوبحر سفیان بن عاصی و غالب بن عطیه و ابن وضاح و ابوالفضل عیاض و خلف بن بشکوال و ابن عطیه روایت کرد. 5 چنین به نظر می رسد ابن صقر مانند پدرش به شهرهای مغرب و اندلس سفرها کرد. چون در سال های پیش از 536ه از حضور او در غرناطه و وادی آش سخن رفته است. او در آخرین سال های فرمانروایی مرابطون به مراکش بازگشت و ابوعبداللّه بن حسون قاضی مراکش، ابن صقر را به عنوان کاتب برگزید. پس از عزل ابن حسون، وی منصب قضا یافت و سپس امام جماعت شد. ابن صقر ظاهرا در همین مقام بود که موحدون در ماه شوال 541ه مراکش را تصرف کردند و به دنبال آن کتابخانه بزرگی که وی فراهم کرده و بسیاری از کتاب های آن را به خط خود نوشته بود، در این واقعه از میان رفت. عبدالمؤمن حاکم موحدین پس از تصرف آن دیار، ابن صقر را نخست به قضای مراکش و سپس به قضای غرناطه و آن گاه به قضای اشبیلیه برگزید. از مشاغل قضایی او در روزگار فرمانروایی ابویعقوب یوسف موحدی فرزند عبدالمؤمن، یاد نشده و تنها گفته اند این امیر، ابن صقر را به خدمت کتابخانه برگزید که به گفته ابن خطیب، به دیده موحدون از مناصب مهمی به شمار می رفت که جز دانشمندان و بزرگان اهل علم را بدان راه نبود. ابن صقر را محدثی ثقه و کاتبی بلیغ و شاعری ماهر و متکلمی برجسته و خوش نویسی چیره دست شمرده اند که به دنیا بسی بی اعتنا بود و با آنکه از امیران موحدی عطایا به وی می رسید، به اندک قوتی قناعت می ورزید و چون مرد، هیچ میراثی به جای نگذارد؛ با این همه، طبعی بلند و همتی عالی داشت. 6
او مجالس درسی داشت که برخی از آنها چندان شهرت یافته بود که حتی امیر موحدی نیز در شمار طلاب در آن شرکت می جست. پسرش ابوعبداللّه و نیز ابوخالد یزید بن رفاعة7 و ابومحمد بن محمد قضاعی از او روایت کرده اند. تاریخ درگذشت او را نیز با اختلاف ذکر کرده اند. ابن خطیب می گوید او در مراکش و در ماه جمادی الاولی سال 559ه درگذشت؛ 8 درحالی که برخی دیگر زمان فوت او را سال 569 آورده اند. 9 ابن صقر تصانیفی نیز داشته که به گفته ابن خطیب بر دانش و ادراک و تسلط او بر موضوع آن آثار گواه بوده است که عبارت اند از: شرح شهاب الاخبار قضاعی، انوار الافکار فیمن دخل جزیرة الاندلس من الزهاد الابرار که ناتمام ماند و پسرش پس از مرگ او آن را به پایان بُرد. 10

پی نوشت ها

[1] ـ الاحاطه فی اخبار غرناطه 1 / 182 ـ 186. 2 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 69. 3 ـ الاحاطه فی اخبار غرناطه 1 / 182 ـ 186. 4 ـ التکلمة لکتاب الصله 1 / 69. 5 ـ الدیباج المذهب 117. 6 ـ الاحاطة فی اخبار غرناطه 1 / 182 ـ 186. 7 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 69. 8 ـ الاحاطة فی اخبار غرناطه 1 / 182 ـ 186. 9 ـ الدیباج المذهب 117. 10 ـ الاحاطة فی اخبار غرناطه 1 / 182 ـ 186.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 7 / 47؛ معجم المؤلفین 1 / 268؛ نفح الطیب 4 / 319؛ الاعلام 1 / 146؛ هدیة العارفین 1 / 86.

محمود هیئتی

احمد ـ بخارائی

احمد ـ بخارائی (م 549ه )

ابونصر احمد بن حسن بن احمد سیف الدین فخرالاسلام زاهد در / واجکی بخارائی.

دانشمند و مفسر شیعی امامی که در سال 549ه درگذشته است. از حیات فردی، اجتماعی و علمی او اطلاع دیگری در دست نیست. اثر او لطایف التفسیر است که در سال 519ه به نگارش درآورده است. این تفسیر به فارسی نوشته شده و تفسیر سیف الدین، تفسیر زاهدی، تفسیر زاهد درواجکی و لطایف العرفان نیز نامیده می شود. 1

پی نوشت ها

[1] ـ فهرست نسخه های خطی فارسی ( منزوی ) 1 / 16.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی