احمد ـ بطائحیاحمد ـ بطائحی (500 ـ 578ه )

ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بطائحی رفاعی معروف به ابن رفاعی.

از مشاهیر صوفیه و مؤسس طریقه رفاعیه ( بطائحیه یا احمدیه ) و از فقهای شافعی مذهب بود. پدر وی از مغرب به عراق آمد و در قریه ام عبیده از قراء بطائح ـ میان بصره و واسط ـ ساکن شد و در آنجا با خواهر شیخ منصور زاهد ازدواج کرد و احمد در ماه محرم سال پانصد هجری به دنیا آمد؛ ازاین رو ابن رفاعی را مغربی الاصل خوانده اند. 1 درحالی که برخی اصل او را عرب دانسته اند. 2 او هنوز به دنیا نیامده بود که پدرش درگذشت و دایی او شیخ منصور تربیت او را بر عهده گرفت. 3 به نقل بیشتر مآخذ وی را ازاین رو ابن رفاعی نامیده اند که یکی از اجدادش علی بن رفاعه نام داشت. ولی برخی دیگر نسب او را از قبیله ای عرب به نام بنی رفاعه دانسته اند. 4 گفته شده او از سادات حسینی بود و نسبش با دوازده واسطه به امام موسی بن جعفر علیه السلام می رسید. نسبت او در طریقت به شبلی و جنید بغدادی می رسد و گفته اند دایی او شیخ منصور زاهد، شیخ او در طریقت بوده است. او یکی از مریدان خاص شیخ عبدالقادر گیلانی است که در اواخر عمر شیخ به او رسیده و از هدایت او بهره گرفته است. گویند او شیخی صاحب کرامت بوده و مریدان بسیار داشته است. به برخی از پیروان او نیز احوال و امور عجیبی نسبت داده اند ازجمله: خوردن مارهای زنده، سوارشدن بر درندگان و داخل شدن در تنورهای افروخته. 5 درباره خصوصیات اخلاقی او گفته اند مردی متواضع، سلیم النفس و به دور از دنیا بود و هیچ چیز ذخیره نکرد. بسیار کم سخن می گفت و خود را مأمور به سکوت می دانست. در تابستان و زمستان بیش از یک لباس نمی پوشید و دو یا سه روز یک بار غذا می خورد. یکی از ویژگی های اخلاقی او نیازردن حیوانات حتی حشرات نیز بود. 6 ابن رفاعی سرانجام در ماه جمادی الاولی سال 578ه در ام عبیده وفات یافت و چون هنگام مرگ فرزندی نداشت، فرزندان برادرش سالیان درازی مقام شیخوخت و ولایت را به نحو موروثی برای خود حفظ کردند. 7 کتاب های او عبارت اند از: البرهان و معانی بسم اللّه الرحمن الرحیم، تفسیر سورة القدر، الطریق الی اللّه و حالة اهل الحقیقه مع اللّه، شرح التنبیه فی فروع الفقه الشافعی، النظام الخاص لاهل الاختصاص، 8
حکم الرفاعی، رحیق الکوثر من کلام الغوث الرفاعی الاکبر، السر المصون، شعر. 9

پی نوشت ها

[1] ـ شذرات الذهب 4 / 259. 2 ـ وفیات الاعیان 1 / 171. 3 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 23. 4 ـ الطبقات الکبری ( شعرانی ) 200. 5 ـ طبقات الاولیاء 93. 6 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 23. 7 ـ وفیات الاعیان 1 / 171. 8 ـ معجم المؤلفین 2 / 25. 9 ـ ریحانة الادب 2 / 323.

دیگر منابع: البدایة و النهایه 12 / 312؛ معجم المطبوعات العربیة و المعربه 1 / 947؛ الاعلام 1 / 174؛ الوافی بالوفیات 7 / 219؛ النجوم الزاهره 6 / 92؛ العبر 3 / 75؛ الکامل 11 / 492؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 90؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1341؛ سیر اعلام النبلاء 21 / 77؛ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 1 / 290؛ طبقات الشافعیه ( ابن قاضی شهبه ) 2 / 5، نفحات الانس 533.

محمود هیئتی

احمد ـ بغدادی

احمد ـ بغدادی (445 ـ 527 ه )

ابوغالب احمد بن حسن بن احمد بن عبداللّه بغدادی ملقب به ابن البناء.

وی در سال 445ه زاده شد. از مشایخ او ابومحمد جوهری، ابوالحسین بن حسنون نرسی، ابویعلی بن فرّاء، ابوالحسین بن مهتدی و ابوالغنائم بن مأمون را می توان نام برد. 1 همچنین ابوغالب از افرادی اجازه روایت اخذ کرده که از آن میان نام افرادی همچون ابوطیب طبری، ابواسحاق برمکی و ابوبکر بن شمران به چشم می خورد. 2 ابن البناء به تدریس فراگرفته های خود نیز پرداخت و کسانی چون سلفی، ابن عساکر، ابوموسی مدینی و اسماعیل بن علی قطان از شاگردان وی بوده و از او حدیث شنیده اند. 3 وی از فقهای حنبلی بود و احادیث بسیاری نقل کرده است. 4 رجال شناسان اهل سنّت وی را فردی ثقه خوانده اند. 5 ابوغالب سرانجام در 527ه از دنیا رفت و دو اثر از وی بر جای ماند: المشیخه، 6 الردّ علی المبتدعه. 7

پی نوشت ها

[1] ـ المنتظم 17 / 277 ـ 278. 2 ـ تاریخ الاسلام 36 / 151. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 604. 4 ـ تاریخ الاسلام، همان. 5 ـ شذرات الذهب 4 / 79. 6 ـ العبر 2 / 430. 7 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 44.

دیگر منابع: الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 350؛ دول الاسلام 271؛ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 292؛ مرآة الجنان 3 / 192؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1288.

اسماعیل اسماعیلی