همراه می شد. 2 برخی او را از فقهای شافعی دانسته اند. خزاعی در سال 599ه از دنیا رفت. 3 دیوان شعر و تلقیح الافهام فی معرفة اسرار صور الاقلام دو اثر اوست. 4

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ اسلام 42 / 379. 2 ـ الوافی بالوفیات 7 / 230. 3 ـ الکامل فی التاریخ 12 / 184. 4 ـ معجم المؤلفین 2 / 25.

احسان آذر کمندللّه

احمد ـ خزرجی

احمد ـ خزرجی (518 ـ 582ه )

ابوجعفر احمد بن عبدالصمد بن محمد انصاری خزرجی.

فقیه اندلسی که در سال 5191 یا 518ه متولد شد. نسب او به سعد بن عبادة ـ از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله ـ منتهی می شود. او اهل کوردوبا ( قرطبه )، ولی ساکن گرانادا ( غرناطه ) بود و مدتی در بجایه و سپس در فاس سکنا گزید. از استادانی همچون ابوبکر بن عربی، ابوجعفر بن عبدالرحمن بطروجی، ابوالقاسم وَرْد و ابومسعود بن ابی خصال علم و حدیث آموخت و شاگردانی مانند ابوالحسن بن عتیق، ابوسلیمان بن حَوْط اللّه و ابومحمد بن حَوْط اللّه تربیت نمود. ابوالقاسم ابن بقی نیز از شاگردان او بوده و فضل او را بسیار ستوده است. هنگامی نیز که ابوجعفر به فاس آمد، به طور مستمر در جلسات درس وی حاضر می شد. خزرجی در سال 540 به زندان افتاد و سپس آزاد شد. در سال 582ه در فاس2 درحالی که نابینا شده بود درگذشت. 3 آثار او عبارت اند از:

آفاق النفوس و اعلاق النفوس درباره قضاوت های پیامبر، اشراق النفوس که اختصار همان کتاب قبلی است، نفس الصباح فی غریب القرآن و ناسخه و منسوخه، قصد السبیل فی معرفة آیات الرسول صلی الله علیه و آله، مقام المدرک صلی الله علیه و آله فی افحام المشرک، مقامع هامات الصلْبان و مراتع ریاض الایمان که در این کتاب ایراداتی بر برخی از کشیشان و دانشمندان مسیحی طلیطله وارد نموده و این کتاب از روشن ترین و واضح ترین تألیفاتی است که دراین باره نوشته شده است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 1 / 150. 2 ـ الدیباج المذهب 119. 3 ـ الاعلام 1 / 150. 4 ـ الدیباج المذهب 119.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 7 / 66؛ تعریف الخلف برجال السلف 2 / 66؛ معجم المؤلفین 1 / 274.

محمود هیئتی

احمد ـ دانیاحمد ـ دانی (467 ـ 532ه )

ابوالعباس احمد بن طاهر بن علی بن عیسی دانی انصاری خزرجی عبادی اندلسی شارقی.

او از فرزندان مسعد بن عباده1 و خاندان وی از شارقه ـ از نواحی بلنسیه ـ بودند. جدش به دانیه کوچ کرد و ابوالعباس نیز در هفدهم ماه شوال سال 467ه در آنجا متولد و رشدونمو یافت. او به دلیل علاقه بسیاری که به یادگیری حدیث داشت به شهرهای گوناگون ازجمله مرسیه، مریه، أوریوله، عدوه و بجایه سفر نمود و از محدثانی همچون ابوعلی صدفی، ابوعلی غسانی، ابومحمد بن عسال، ابوعبداللّه بن فراء و ابوالحسن بن شفیع حدیث شنیده و به شهر خود مراجعت نمود. ابوالعباس پس از مراجعت در حدود بیست سال به گفتن حدیث و فتوادادن مشغول بود2 و سرپرستی مجلس شورا ـ مجلسی برای قضات اندلس که مسئولیت صدور فتوا و حل مشکلات محاکم و قضات را به عهده داشت و تعداد اعضای آن شانزده نفر بود ـ 3 را به عهده داشت. زمانی نیز مسئولیت قضاوت دانیة به او پیشنهاد شد که امتناع ورزید. 4 ابن ابار او را فردی فاضل، پرهیزکار، محدث و فقیه مالکی مذهب دانسته و می گوید: در مسائل فقهی به فقه ظاهری گرایش داشت. ابوالعباس شاگردانی نیز مانند فرزندش ابوعبداللّه محمد، ابوالعباس اقلیشی، ابوعبداللّه مکناسی و ابوالعباس بن ابی قوه تربیت نمود. ابوالعباس کتابی درباره مسائل موطأ مالک نوشته و آن را الایماء نام نهاد او کتاب خود را بر استادش ابوعلی صدفی عرضه داشت و ابوعلی آن را پسندیده و دستور داد مطالب بیشتری به آن اضافه نماید. از دیگر آثار او مجموعه ای در باب رجال صحیح مسلم بن حجاج می باشد. او سرانجام در ماه جمادی الاولی سال 531 یا 532ه در دانیه از دنیا رفت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 36 / 263. 2 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 43. 3 ـ اسلام در غرب ( آل علی ) 272. 4 ـ کتاب الصله 1 / 76. 5 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 43.

دیگر منابع: الدیباج المذهب 112؛ الاعلام 1 / 139؛ هدیة العارفین 1 / 83؛ معجم المؤلفین 1 / 255.

محمود هیئتی